Het sprookje van een grabbelton en vele vuilniszakken.
‘There is nothing quite so useless – and dangerous – as doing with great efficiency something that should not be done at all.’
Bullshit Jobs
In 2013 schreef de antropoloog David Graeber het monumentale essay ‘On the Phenomenon of Bullshit Jobs: a Work Rant.’[1] Naar aanleiding van dit essay schreef hij het gelijknamige boek ‘Bullshit Jobs’.[2] Graeber definieert een ‘bullshit job’ als een baan waarvan iemand zich heimelijk realiseert dat het werk dat hij dagelijks doet niets bijdraagt aan de maatschappij en in een aantal gevallen zelfs schadelijk is voor de samenleving.
Hij noemt vijf categorieën van bullshit jobs: wie in het dagelijkse leven goed om zich heen kijkt, ziet hoe treffend deze indeling is.
De eerste categorie is die van de ‘Flunkies’, ofwel die van lakeien. Deze mensen hebben als enige opgave andere mensen zich belangrijk te laten voelen, of hen voor de buitenwereld als belangrijk te laten lijken. Het klassieke voorbeeld is de vroegere hofhouding van de adel, want er gold: hoe groter de hofhouding, hoe groter het aanzien van de koning. In onze tijd is de hofhouding van de koning vervangen door die van politici en regering. De nieuwe lakeien zijn het nog immer groter wordende leger van persvoorlichters van politici en regering, die laten zien hoe belangrijk en gewichtig de boodschap is die zij geacht worden over te brengen, en die boodschap wordt des te gewichtiger naarmate er meer mensen nodig zijn om die boodschap aan het domme klootjesvolk te slijten.
De tweede categorie zijn de banen die ingenomen worden door de ‘Goons’, vrij vertaald als ‘klootzakken’: mensen met banen die een agressieve gedragscomponent in zich hebben. Als eerste voorbeeld noemt Graeber militairen, maar ook telemarketeers, bedrijfsjuristen, PR-specialisten en lobbyisten behoren tot deze categorie. Het zijn mensen die aangesteld worden om met verschillende vormen en een verschillende mate van agressie de belangen te verdedigen van hun opdrachtgevers, of in opdracht mensen te overtuigen van de noodzaak van hun producten en de juistheid van hun overtuigingen.
Hoewel de verdedigers van de rechtsstaat – het leger – en de handhavers van de wet – de politie – op het eerste gezicht nuttig lijken, zo betoogt Graeber, ontlenen ze hun bestaansrecht enkel en alleen aan het feit dat andere landen dezelfde instituties kennen, en niet omdat ze wezenlijk iets bijdragen aan de maatschappij. En de geschiedenis, inclusief de afgelopen jaren, heeft geleerd dat bestuurders, politici en overheden deze instituties maar wat graag inzetten als repressiemiddel om het onwillige volk te dwingen zich te conformeren als hen daartoe de kans wordt geboden, en als de grote schare van de persoplichters niet meer voldoende gezag inboezemen. Niet om de rechtsstaat te verdedigen, maar om mensen wier mening hen onwelgevallig is het zwijgen op te leggen.[3] [4] [5]
Men kan maar moeilijk ontkennen dat de maatschappij er mooier uit zou zien, en een betere plaats zou zijn om in te leven, als morgen alle lobbyisten, telemarketeers, PR-medewerkers en bedrijfsjuristen van het toneel zouden verdwijnen. De bedrijfsjuristen bijvoorbeeld omdat die de ronduit misdadige praktijken van hun clientèle moeten verdedigen. Niet voor niets zijn Big Pharma en Big Tech hun grootste werkgevers. De agressie en sluwheid waarmee Big Pharma haar producten opdringt aan artsen en patiënten is van een ongekende intensiteit. Big Tech veroorlooft zich alle vormen van censuur en gedragsbeïnvloeding die haar door de overheid worden toegestaan, sterker nog, die zij in samenspraak met, of zelfs in opdracht van de regering coördineren.[6] In essentie betekent deze samenwerking dat er geen grenzen zijn aan hun werkwijze en de burger vogelvrij is voor politieke leiders en Big Tech. En dan is er nog het immense leger aan lobbyisten en infiltranten die de politiek en overheid proberen te beïnvloeden door plaats te nemen in allerlei adviesorganen en te infiltreren in regelgevende instanties, zoals de European Medicines Agency (EMA) en de World Health Organization (WHO). De maatschappij zou er een stuk beter voorstaan als al deze mensen zouden verdwijnen en iets nuttigs zouden gaan doen.
De derde categorie is die van de ‘Duct Tapers’, mensen die de taak hebben problemen op te lossen die er op voorhand al niet hadden mogen zijn. Dit zijn de banen waarbij werknemers uit de lagere echelons de problemen moeten oplossen die ontstaan door incompetente superieuren. Wie zijn oor te luisteren legt bij werknemers op de werkvloer – ongeacht de bedrijfstak – hoort hoe voor veel werknemers dat aspect een groot deel van hun werktijd opslokt. En ook hoor je dan hoeveel mensen in de top van het bedrijf doof en blind zijn voor de schade die zij een bedrijf berokkenen, maar daarmee wel zakken vol met geld verdienen. Om, als ze met hun visie en beleid een bedrijf of instelling grondig naar de gallemiezen hebben geholpen, met de laatste en best gevulde zak geld – de ontslagregeling – welgemoed de deur achter zich dicht trekken, om elders opnieuw aan de slag te gaan. Hetzelfde geldt mutatis mutandis ook voor de politicus, die hiermee één op één vergelijkbaar is. De metafoor is de krijsende meeuw die het gebouw binnenvliegt, alles en iedereen onder schijt en vervolgens via de achterdeur weer naar buiten vliegt. Maar daarbij nog wel even het rijk belegde palingbroodje uit de bedrijfskantine meepikt.
De vierde categorie – mijns inziens de grootste – zijn die van de ‘Box Tickers’, de controleurs. Deze plaag begint inmiddels endemische vormen aan te nemen, zoals ik in de afgelopen twintig jaar zelf aan den lijve heb mogen ondervinden in de zorg. Mensen die formulieren produceren waarop ze de meest idiote, irrelevante en onbenullige zaken afvinken. Mensen die protocollen, werkafspraken en richtlijnen schrijven die niemand leest, waar niemand zich aan houdt en waar niemand het nut van inziet. De gezondheidszorg zit er vol mee: de fundamentalisten van de afdeling Ziekenhuishygiëne & Infectiepreventie, die controleren of medewerkers geen oorbellen, horloges en ringen dragen, die scherp in de gaten houden of artsen de witte jas tot wel volgens voorschrift tot aan het boordenknoopje gesloten hebben en of de mouwen van het T-shirt niet onder de korte mouwen van de witte jas uitkomen. Check. De medewerkers in het ziekenhuis en bij de ziektekostenverzekeraars – in Duitsland – die controleren of ik de controlelijsten op de stroke unit wel compleet heb ingevuld, ook al leveren de bewuste formuleren geen enkele bijdrage aan de zorg voor patiënten, al was het maar omdat ze standaard aan het eind van de dienst worden ingevuld, en dus geen relatie hebben met de gezondheidstoestand van de betrokken patiënt. Check. Ik heb formulieren gezien waarbij de patiënt volgens de scorelijst om 22:00 stabiel was, terwijl de desbetreffende patiënt al om 19:00 overleden was, en ik heb formulieren gezien waarop stond dat de patiënt cognitief volledig compos mentis was, terwijl het in werkelijkheid ging om een diep demente mens waar geen zinnig woord meer uitkwam. In Duitsland is het zelfs zo erg dat men twee keer moet controleren of iemand wel dood is. Double check.
De afgelopen twee jaar heeft een klein legertje aan nieuwe Box Tickers opgeleverd: politieagenten – wederom in Duitsland – die er op letten dat er geen twee kinderen op één slee zitten, omdat ze dan geen anderhalve meter afstand kunnen houden. Mensen die in de buitenlucht worden aangesproken en zo nodig bekeurd worden omdat ze geen mondkapje dragen tijdens het skiën. SARS-CoV-2 verslaat namelijk iedereen op de slalom of afdaling. Agenten die, met een stok met een lengte van anderhalve meter, controleren of de bezoekers van een kerstmarkt wel voldoende afstand houden. De werkelijkheid overtreft de meest bizarre nachtmerries. Boa’s die horeca-instellingen bezoeken om te controleren of de tafels wel op voldoende grote afstand staan, of er wel afzonderlijke looppaden zijn en of de QR-code wel gecontroleerd wordt door de eigenaar. En die mensen van het terras af beuken als ze geen QR-code hebben. Mensen die niets bijdragen – ook niet aan het beperken van de verspreiding van een virus – aan het leefbaarder maken van de maatschappij. Integendeel, zij zijn de oorzaak van het grote leed en de forse schade die onze maatschappij is berokkend, en niet het minst aan het vertrouwen in de overheid. Maar deze (on)mensen worden hiervoor ruim betaald door de overheid. Graeber laat overtuigend zien dat het vooral deze categorie mensen is die qua aantal sinds de vijftiger jaren exponentieel is gegroeid. Hoe zinlozer de functie, des te harder glimt het uniform. Hoe absurder de taak, hoe beter het betaalt. Het is deze categorie mensen waarvan ik vermoed dat ze zichzelf nog het minst realiseren dat het werk dat ze doen volstrekt zinloos is, en zelfs schadelijk is, ook gezien de verbetenheid en met enige regelmaat (latente) agressie waarmee ze hun werk uitvoeren. Al moet ik eerlijk zeggen dat de verstandhouding er niet beter op wordt als je aan een Boa vraagt of hij zijn uniform wel eens alleen naar het werk stuurt, omdat de inhoud ervan naar mijn bescheiden mening niet zo heel veel aan toevoegt.
Dan zijn er nog de ‘Task Masters’, de leidinggevenden. Van deze ‘bullshit job’ zijn er twee varianten. De eerste variant is de leidinggevende die opdrachten geeft aan ondergeschikten, die zij ook op eigen initiatief zouden hebben uitgevoerd en waarvoor zowel het geven van de opdracht als ook de supervisie overbodig is. Het is het tegengestelde van een ‘Flunky’, namelijk het superviseren van iemand met een taak die helemaal geen opdrachtgever of supervisor nodig heeft. Een tweede vorm bestaat uit het opdragen van een taak waarvan zowel de supervisor als de ondergeschikte weet dat die volstrekt zinloos is. Veel Box Tickers behoren tot het gilde dat deze opdrachten krijgt en uitvoert: vaak weten ze zelf heel goed dat wat ze doen volstrekt zinloos is, maar ze gehoorzamen gedwee als ze de bewuste taak toegewezen krijgen. Nog het best geïllustreerd in de afgelopen twee jaar – met als voorbeelden de controle op het anderhalve meter afstand houden, het dragen van mondkapjes en het controleren van de QR-code – met de beruchte zin: ‘Ik bedenk deze regels ook niet, maar ze worden ons van hogerhand opgelegd.’ Vaak moeten deze taken onder dreiging van sancties worden uitgevoerd, precies zoals Ferd Grapperhaus dat met de horecaondernemers deed: als zij niet voornemens waren de zinloze controles – tegen hun zin – uit te voeren, werd hun zaak gesloten. En natuurlijk werden er meer dan genoeg Box Tickers aangesteld om de belachelijke regels af te dwingen, in de vorm van Boa’s en politieagenten, en een nog veel verachtelijker categorie; de nieuwe NSB’ers die stiekem melden als er niet gecontroleerd werd in de horeca. En ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat deze categorie niet gespeend is van enige machtswellust en psychopathie. En dan vooral de laatste categorie. Een immer latent aanwezige maatschappelijke ziekteverwekker, de schimmel van een zieke maatschappij, die onmiddellijk de kop opsteekt zodra de weerstand van de maatschappij afneemt.
Hoewel Graeber dit niet benoemt, acht ik het karakteristiek voor de baan van de Box Ticker dat wat zij afvinken aan criteria die worden opgelegd en eisen die aan mensen of organisaties worden gesteld, door de laatsten meestal als kostbaar, belastend en zinloos worden ervaren. Denk aan de vele accreditaties, evaluaties, visitaties en functiebeoordelingen. Degene die beoordeeld wordt ziet er maar zelden het nut van in, maar wordt wel gedwongen enorm veel tijd, geld en energie in het in hun ogen zinloze project te steken. In een enquête onder medisch specialisten en ziekenhuisbestuurders werden de vereiste ziekenhuisaccreditaties beschouwd als ‘een frustrerend, duur en tijdrovend bureaucratisch circus’.[7] Alleen de Box Ticker zelf is enthousiast, die accrediteert, evalueert, visiteert en beoordeelt dat het een lieve lust is, waarbij het enthousiasme nog eens extra aangewakkerd wordt door de financiële belangen die er mee gemoeid zijn. Box Ticking is big business. Fanatiek kwijten zij zich van hun taak, en ze missen geen enkel detail: zo kreeg een huisartsenpraktijk haar accreditatie niet omdat de vaselinetubetjes over de datum waren. Vaseline waar men in de huisartsenpraktijk slechts één ding mee doet, namelijk een rectaal toucher uitvoeren. Omdat het zonder vaseline nóg minder aangenaam is, zoals ook een patiënt droog opmerkte, die net de stroeve vinger van een zenuwachtige coassistent in zijn anus had gevoeld. En waarvoor vroeger een pakje margarine in de koelkast lag, waar men de gehandschoende wijsvinger in stak. Zorgvuldig apart gehouden van de roomboter, die voor andere doeleinden gebruikt werd. Een vinger met echte roomboter in de bips is niet direct een groot probleem, ook dat glijdt soepeltjes naar binnen, maar margarine met een vleugje ontlasting op de boterham is minder smakelijk.
En het zijn deze mensen, met de voor hen karakteristieke blinde volgzaamheid waar het protocollen en richtlijnen betreft, die mij doen twijfelen aan het criterium voor een bullshit job, namelijk dat mensen zich heimelijk realiseren dat wat ze doen zinloos is. Aangezien het in de zorg (code) zwart ziet van deze mensen, heb ik er een groot aantal meegemaakt, en ik heb sterk de indruk dat zij zelf wél in de volle overtuiging zijn dat ze een positieve bijdrage leveren aan het bedrijf, ziekenhuis of overheidsinstantie.
Graeber beschrijft ook de relatie tussen de waarde van het werk dat men doet en het inkomen. Die relatie is omgekeerd evenredig. Hoe nuttelozer en zelfs hoe schadelijker de functie, hoe beter die betaald wordt. Wie naar bestuurders, beleidsmakers en politici kijkt, ziet onmiddellijk de juistheid van deze stelling. Daarom ook is het dat wij artsen best redelijk verdienen. We willen onszelf graag zien als fundament van een sociale maatschappij, in de overtuiging dat we alleen maar heel goed en belangrijk werk doen. En ja, een goede dokter geneest een enkele keer, verlicht regelmatig pijn en ongemak, en troost in zijn werkzame leeftijd heel wat af, maar het grootste deel van de tijd wordt toch besteed aan het bestrijden van het door de enorme welvaart en het gebrek aan echte bedreigingen geïnduceerde ‘klein leed’. Leed dat zonder meer genegeerd zou worden als er echte dreiging zou zijn.
Medische bullshit
Artsen horen bij een sociale en rechtvaardige maatschappij, maar zijn voor het welzijn van mensen veel minder belangrijk dan ze zelf graag willen geloven. Hun werk bestaat voor een groot deel uit het behandelen van het kleine leed dat mensen niet of nauwelijks beperkt, en niet zelden spontaan zou verdwijnen als artsen zich er niet meteen mee zouden bemoeien. Wachtlijsten zijn niet per definitie een slechte zaak, want het verstrijken van enige tijd tussen het ontstaan van een klacht en een consult bij de dokter geneest vele kwalen. De tijd heelt heel wat af.
En dan moet men nog oppassen dat de dokter het leed niet veroorzaakt, verergert of verlengt, leed dat er zonder zijn bemoeienis niet zou zijn geweest of spontaan zou zijn verdwenen.[8] Vooral wat dokters patiënten protocollair en gedachteloos aan medicatie voorschrijven, veroorzaakt vaak meer kwaad dan goed.[9] En waar één dokter twee geneesmiddelen voorschrijft, schrijven twee dokters er samen al snel vier voor. De standaard is dat er iets bij komt, en er nooit iets afgaat, hoe duidelijk en ernstig de bijwerkingen ook zijn. Ik heb meer mensen boven de 75 jaar van hun klachten afgeholpen door medicatie te stoppen dan door nieuwe medicatie voor te schrijven. Het was een van mijn meest frequente uitspraken jegens de jonge dokter: ‘En weer verlaat een patiënt het ziekenhuis, ondanks de bemoeienis van de dokter.’ Die illusie van de jonge dokters dat ze heroïsch elke dag levens gaan redden, kan er maar beter zo snel mogelijk uitgeslagen worden, anders is de desillusie later des te groter.
Ik zal hier één voorbeeld geven uit de praktijk, maar ik zou er moeiteloos een boek mee kunnen vullen. Ik kreeg een oude vrouw van ruim voorbij de tachtig op het spreekuur, met de vraagstelling ‘dementie’? Ze had inderdaad forse klachten van het geheugen en was bij tijd en wijle flink in de war. Verder was ze zo stijf als een plank, kon ze nauwelijks uit een stoel komen en kon ze zichzelf niet meer wassen en aankleden. Maar er klopte iets niet aan het verhaal: tot een jaar ervoor was ze volgens haar meegekomen dochter eigenlijk gezond en cognitief helemaal intact. Ze kon moeiteloos een potje klaverjassen, deed de boodschappen zonder boodschappenlijstje, en zelfs bij het spelen van ‘memory’ kon ze haar kleinzoon nog aardig bijhouden. Ook liep ze toen nog dagelijks een rondje van drie kilometer, en wel in een vlot tempo.
Wat was het verhaal? Ongeveer een jaar ervoor had ze in de supermarkt een wegraking gehad. Haar dochter wist nog precies hoe het kwam. Ze had een tijdje op iemand moeten wachten bij de groenteafdeling waar mensen zelf de groenten af moesten wegen. Ze was licht in het hoofd geworden, was vervolgens bewusteloos geraakt en had korte tijd wat trekkingen aan de benen gehad. Zoals dat ook bij flauwvallen op kan treden. Dat heet in vaktermen een ‘convulsive syncope’. Ze bleek drie middelen tegen een hoge bloeddruk te gebruiken, en de huisarts was al jaren tevreden over de bereikte bloeddruk. Die was namelijk keurig 120 over 55. De collega-neuroloog had een EEG gemaakt, waarop een afwijking te zien zou zijn geweest. Bij revisie ging het om een simpel artefact, maar de zeer geachte collega had dit artefact geïnterpreteerd als zijnde een aanwijzing voor epilepsie, terwijl de anamnese daar helemaal niet bij paste. Het gevolg? Mevrouw kreeg anti-epileptica voorgeschreven, een oud en beproefd middel, valproaat, maar helaas wel met forse bijwerkingen, zeker bij oudere mensen. Bovendien kreeg ze een dosering die voor haar leeftijd erg hoog was. Na uitleg aan de dochter staakte ik de valproaat, en ook twee van de drie middelen tegen de hoge bloeddruk. Een maand later kreeg ik een volstrekt heldere ‘patiënte’ terug op het spreekuur, cognitief volledig hersteld. Ze liep haar vaste rondje weer, kon zichzelf weer wassen en aankleden, en deed zelf haar boodschappen weer: inclusief het afwegen van de groenten. Ze had het klaverjassen weer opgepakt, en speelde ook weer ‘memory’ met haar kleinzoon, al moest ze het tegen hem wel steeds vaker afleggen. En weer verliet een tevreden klant het pand. En had ik er (weer) een zeer ontevreden collega bij.
De meeste mensen met hoofdpijn heb ik ‘genezen’ door ze te vertellen dat ze het koffie-infuus af moeten koppelen, en de Red Bull terug in de wei moeten zetten. God mag weten hoeveel 80- en 90-jarigen ik heb verteld dat de prikkelende grote tenen en de wat dove voeten het gevolg waren van het feit dat niet alleen de botten en de spieren wat aan kwaliteit ingeleverd hebben op die leeftijd, maar dat ook de beenzenuwen hun beste tijd hebben gehad. En dan het aantal mensen, ook hele jonge, die ik gerustgesteld heb door ze te vertellen dat ze geen beginnende dementie hebben als ze hun autosleutels niet kunnen vinden of hun boodschappenlijstje een keer zijn vergeten. Omdat als dat het geval zou zijn, ik al lang afgevoerd was naar de psychogeriatrische afdeling van het dichtstbijzijnde verpleeghuis (en er stilzwijgend bij dacht dat ik mijn hele arsenaal aan scheldwoorden feilloos weet te reproduceren als ik mijn autosleutels weer eens niet terug kan vinden, omdat ik ze bijvoorbeeld aan de kapstok heb gehangen of in de koelkast heb gelegd). Achteloosheid is de allerbelangrijkste oorzaak van een slecht geheugen, en een veel vaker voorkomende oorzaak dan een beginnende dementie.
En dan het aantal mensen met een PHPD-syndroom (Pijntje Hier, Pijntje Daar. Of zoals u wilt: Prikkeltje Hier, Prikkeltje Daar). Het aantal mensen dat ik met dit syndroom op de polikliniek heb gezien, moet in de duizenden lopen: ‘Dokter, als ik hiér druk, doet het dáár pijn.’ Dus dan hiér maar beter niet meer drukken, dan doet het dáár geen pijn. En als u dáár drukt, doet het misschien hiér pijn, dan kunt u er makkelijker bij. Want wrijven helpt tegen de pijn, dus als u gewoon dáár wrijft waar het pijn doet, komt het meestal wel goed. En anders moet u er maar het beste van hopen. En hopen dat het niet alsnog weer hiér pijn gaat doen. Of dáár. Kortom, wrijven en duwen. Het komt goed. Dat wil zeggen: meestal. Zowel hiér alsook dáár. Of niet, natuurlijk. Dan wordt het tijd voor actie, en kan de dokter (soms) wat nuttigs doen.
Vrouwen met prikkelingen en tintelingen in de tenen, soms door collega’s al helemaal binnenstebuiten gekeerd op verdenking van een polyneuropathie (een beschadiging van de zenuwen in benen en soms ook in de armen), inclusief uitgebreid laboratoriumonderzoek en een EMG. Waarna de patiënte te horen kreeg dat er geen oorzaak voor hun klachten gevonden kon worden. Terwijl die klachten veroorzaakt worden door het lopen op (te) hoge hakken. Waardoor de kleine zenuwtjes die dicht naast de voetkootjes lopen, er door de prachtige pumps veroorzaakte hoge druk en rek de brui aan geven: ‘Dokter, wat is hiervoor de behandeling?’
‘Een zaag, mevrouw, een zaag.’
‘Een zaag, dokter??’
‘Welzeker mevrouw, een zaag: om de hakken onder uw pumps weg te zagen.’
Niet iedere vrouw kon er om lachen, want zij moesten een moeilijke keuze maken. De keuze tussen 10 centimeter afdalen en dove tenen. Voor sommige vrouwen een groot dilemma.
Kortom, mijn bijdragen als arts aan het bevorderen van een goede gezondheid van patiënten waren zonder uitzondering van onschatbare waarde. Om niet te zeggen: onmisbaar. En om bij Graeber terug te komen, redelijk goed betaald. U weet nu waarom.
De bullshit van de consultants
Aan deze vijf categorieën van bullshit jobs wil ik een zesde categorie toevoegen. Het zijn bullshit jobs waarvan ieder weldenkend mens ziet dat ze volstrekt overbodig zijn, en regelmatig uitermate schadelijk en kostbaar. Daarentegen is degene die de functie vervult er stellig van overtuigd dat hij goed en zinvol werk doet: die figuur is de ‘Consultant’. Hij is het foto-negatief van wat de stoïcijn Epictetus beschreef: ‘The reward for all the virtues lies in the virtues themselves.’ (De beloning voor alle deugden ligt in de deugden zelf.) Consultants zijn het levende bewijs van de stelling van Graeber dat er een omgekeerd evenredige relatie is tussen de sociaal-maatschappelijke waarde van het werk dat iemand doet en de vergoeding die ertegenover staat. De consultant: volstrekt nutteloos, niet zelden schadelijk en zonder uitzondering peperduur. En met enige regelmaat gepaard gaande met een snufje crimineel gedrag.[10]
Hoewel een klein aantal mensen dit al jaren inziet en ook duidelijk kenbaar maakt, bleef dit voor het grootste deel van het volk lang buiten beeld. De meeste rapporten die consultants schrijven en adviezen die ze geven, halen niet eens de pers, laat staan het journaal of de actualiteitenprogramma’s. En gelukkig blijven hun meeste adviezen in het luchtledige hangen, en gelukkig verdwijnen hun kostbare rapporten meestal ergens onder in een lade. Zonder gelezen te worden, laat staan dat ernaar gehandeld wordt.
Helaas veranderde dit bij het begin van de coronacrisis. Tot overmaat van ramp begonnen politici en de top van het bedrijfsleven hun rapporten te lezen, en erger nog, begonnen zij hun adviezen op te volgen. En mede daardoor werd een ondoordacht en rampzalig beleid uitgerold ter bestrijding van de coronacrisis. Het begin van deze nieuwe tijd werd gemarkeerd doordat Mark Rutte het essay van een consultant las, genaamd ‘The Hammer and the Dance’.[11] De hersenspinsels van een verwarde consultant, zonder zelfs maar de minste kennis van, of ervaring in de virologie, de immunologie, de epidemiologie of publieke gezondheidszorg. Het door Tomas Pueyo geschreven pamflet inspireerde Rutte tot het instellen van het meest destructieve beleid sinds de Tweede Wereldoorlog.
En daarmee komen we bij onze eigen beide Tomas Pueyo’s: David Ikkersheim en Xander Koolman. Xander Koolman is sectiehoofd van de afdeling gezondheidseconomie van de VU. Tevens is hij partner van Equalis Strategy & Modeling, een gezondheidseconomisch adviesbureau. David Ikkersheim is partner bij KPMG, afdeling Health. Beiden peperduur, beiden volstrekt overbodig en beiden levensgevaarlijk voor onze maatschappij. Mensen als Koolman en Ikkersheim lijden aan dezelfde illusie waarvan ik denk dat die zich ook in het hoofd van vele Box Tickers genesteld heeft: ze menen oprecht dat ze een zinvolle bijdrage leveren aan de maatschappij in het algemeen, en het bestrijden van de coronacrisis in het bijzonder, daar waar ieder verstandig mens direct ziet dat het tegendeel het geval is.
In de afgelopen twee jaren schreven Koolman en Ikkersheim -alleen of gezamenlijk – drie adviezen hoe de maatschappij om zou moeten gaan met SARS-CoV-2 en Covid-19. Het eerste advies verscheen in juni 2020, met als titel ‘De tweede golf, dat zijn wij’.[12] Het tweede stuk dateert van 21 februari 2021, genaamd: ‘Hoe nu verder in 2021’.[13] En als laatste schreef David Ikkersheim samen met Laura Dignum, senior consultant bij KPMG Health, nog een derde rapport, genaamd ‘Dit zijn de lessen van 1,5 jaar coronacrisis’.[14] En dat is precies wat ik me ook afvraag, maar dan in een andere context: welke lessen kunnen getrokken worden uit de adviezen die deze twee heren en een dame formuleerden, en hoe verhielden die adviezen zich tot de realiteit. Meer specifiek wil ik onderzoeken in hoeverre hun adviezen gestoeld waren op de wetenschappelijke kennis zoals die op dat moment beschikbaar was.
Ik zal verschillende stellingen van Ikkersheim en Koolman onder het vergrootglas leggen, met als referentie wat we op dat moment wisten van SARS-CoV-2 en Covid-19, en wat we wisten over het nut van het bron- en contactonderzoek, het massale ongerichte testen van grote delen van de bevolking, de ingestelde maatregelen zoals lockdowns, avondklok en mondkapjes, en de modellering. Ik zal mijn kritiek niet elke keer onderbouwen met verwijzingen naar de relevante literatuur, omdat ik dat al veelvuldig heb gedaan in mijn voorgaande essays. Wat ik wil doen is terugkijken en beoordelen wat de waarde van de adviezen van Ikkersheim en Koolman was, in hoeverre zij deze wetenschappelijk onderbouwden met solide wetenschappelijke data, en in hoeverre zij correct waren in hun aannames hoe een pandemie te bestrijden.
Natuurlijk kan men zeggen dat ik ‘de koe in de kont kijk’, maar ik heb al sinds de herfst van 2020 mijn eigen koe hooi gevoerd en gekeken wat er aan de achterkant uitkwam. Die koe staat gezond en wel in de wei, en ik kan haar zonder schaamte in de kont kijken. Want daar zie ik wat ik al anderhalf jaar zie: dat de aanpak van deze crisis gespeend is van iedere vorm van rede, kennis en verstand, op geen enkele manier solide wetenschappelijk onderbouwd is en rampzalige gevolgen had voor de maatschappij. En dus hou ik mij het recht voor om ook de koe van Ikkersheim en Koolman eens goed in de kont te kijken, en mij een mening te vormen over wat de koeien van deze kakelende consultants produceren. Dat is dus wat ik in dit essay doe: mijn eigen koe in de kont kijken en die van Koolman en Ikkersheim. De koe van Ikkersheim en Koolman was peperduur, mijn koe was en is gratis.
Het gekakel van de consultants
En nu we toch over de wetenschappelijke onderbouwing hebben, als ik het eerste stuk van Koolman en Ikkersheim doorneem, zie ik 32 voetnoten. Ik noem hier de bronnen die gebruikt werden als basis voor hun eerste advies. Ik begin met de landelijke media: er zijn vier verwijzingen naar de nieuwssite van de NOS, één naar Een Vandaag, één naar Nu.nl en één naar het RTL-nieuws. Dan de kranten: er wordt verwezen naar artikelen uit het Financieel Dagblad, Trouw, de Volkskrant, de NRC en het AD, naar alle kranten één keer. Dan wordt er één keer verwezen naar YouTube. Verder is er een verwijzing naar een interview met Sjaak de Gouwe, directeur van de Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (GHOR). Eén keer is er een verwijzing naar de site van de Rijksoverheid, één keer naar een Tweede Kamerstuk en één keer naar een advies van het OMT, waarvan er op dat moment al dertien waren. Dan wordt er twee keer verwezen naar het online Coronadashboard. Verder wordt er één keer verwezen naar een stuk van De Nederlandsche Bank. Dan de internationale kranten: er zijn verwijzingen naar artikelen uit de New York Times en de Financial Times. Er is een voetnoot die naar Twitter verwijst, maar de tweet zelf is niet meer beschikbaar. Eén voetnoot verwijst naar het Internationaal Monetair Fonds (IMF). En warempel, er is een verwijzing naar een stuk van Xander Koolman zelf. Eigen roem stinkt, maar Xander ruikt niks. Corona waarschijnlijk. De link naar referentie 23 werkt niet, maar deze kan ik via Google alsnog vinden.[15] Het zal niemand verbazen: het is een modelleerstudie. Koolman en Ikkersheim moeten wel een uitgesproken hekel hebben aan de realiteit.
Zijn er dan, behalve de bovengenoemde modelleerstudie, ook nog voetnoten die verwijzen naar andere wetenschappelijke artikelen? Jawel, om precies te zijn: twee. Eén voetnoot verwijst naar een artikel op een pre-print server, maar deze is van de server verdwenen. Google doet opnieuw wonderen, en het blijkt dat het artikel gepubliceerd is in een tijdschrift met de naam International Journal of Environmental Resources and Public Health, een ‘open-acces’ tijdschrift, hetgeen wil zeggen dat de auteurs moeten betalen om een artikel gepubliceerd te krijgen.[16] Dat hoeft niet nadelig te zijn voor de kwaliteit van de studie, maar wel is het goed om deze nauwgezet na te lopen. En om de aard van de studie te kunnen bepalen hoef ik niet verder te lezen dan de abstract: ‘Utilizing a heterogeneous transmission model based on branching process along with a negative binomial offspring distribution’. Transmissiemodel. Het puddingbroodje van de virtuele werkelijkheid, de wondere wereld van de modellen; Koolman en Ikkersheim zijn er dol op.
Dan is er nog een artikel uit de Lancet, een systematische review en meta-analyse van observationele studies over het effect van ‘social distancing’, het gebruik van oogbescherming en het dragen van mondkapjes.[17] Deze review werd in een overzicht van de Cochrane Library – die wordt gezien als de hoogste graad van wetenschappelijk bewijs – met de grond gelijk gemaakt.[18] De auteurs gebruikten voor hun review alleen observationele studies, die vrijwel allemaal klein en op zijn zachtst gezegd matig van opzet waren. Vreemd genoeg lieten de auteurs de wetenschappelijke gegevens, afkomstig uit gecontroleerde en gerandomiseerde studies, buiten beschouwing in hun analyse, terwijl deze studies wél beschikbaar waren. En dat terwijl die studies minder gevoelig zijn voor vertekening en daarom betrouwbaarder, en dus ook een hoger niveau van wetenschappelijk bewijs vertegenwoordigen. Verder was er ook met de methodologie van deze aangehaalde review het nodige mis. En als klap op de vuurpijl blijkt de andere systematische review, zoals die volgens de regelen der kunst uitgevoerd werd door Thomas Jefferson van de Cochrane Library, géén effect liet zien van het dragen van mondkapjes op de verspreiding van influenza of SARS-CoV-2.[19]
Niet dat Koolman en Ikkersheim daar een zier om geven. Ze grabbelen en graaien in de wetenschappelijke grabbelton en alles wat niet in hun straatje te pas komt, gooien ze gewoon terug. Maar die éne studie die wél van pas komt, hoe stoffig en vies die ook is, halen ze er wél uit. Waarschijnlijk doet de Cochrane Library hen denken aan een oud stoffig universiteitsbibliotheekje dat staat in een slaperig klein universiteitsstadje in Engeland. En voor zover het nog van belang is, ook hier werden alle wetenschappelijke studies ingehaald door de rauwe werkelijkheid. Omikron raast over de wereld, inclusief China, en laat zich natuurlijk niet stoppen door mondkapjes, ‘social distancing’ of lockdowns. Kijk naar het Oosten, naar China, het land waar vrijwel in iedere situatie en op elke plaats mondkapjes worden gedragen. Het heeft geen enkel verschil gemaakt. En het zal ook geen verschil maken, nu niet, en in de toekomst niet. Dat verschil bestaat alleen in het virtuele Utopia Simplistica van Koolman en Ikkersheim.
Samengevat is dit waar het eerste advies van Xander Koolman en David Ikkersheim op gebaseerd is: krantenartikelen uit nationale en internationale kranten, nieuwssites, interviews, Tweede Kamerstukken, OMT-adviezen en het Internationaal Monetair Fonds. En zowaar, op wel drie wetenschappelijke artikelen, waarvan twee modelleringsstudies die de term ‘wetenschappelijk’ eigenlijk niet verdienen. En verder nog een systematische review over het nut van mondkapjes, oogbescherming en ‘social distancing’ die de wetenschappelijke toets der kritiek niet kan doorstaan, en dat terwijl er meer dan voldoende literatuur beschikbaar was die dat wél kon, maar niet van pas kwam in het consultantskraampje van Ikkersheim en Koolman. Op het moment van publicatie van dit stuk waren er al tienduizenden artikelen over alle aspecten van SARS-CoV-2 en Covid-19 verschenen, maar Koolman en Ikkersheim grabbelden er drie uit de grabbelton. Wel drie. Een ondermaatse systematische review en twee modelleringsstudies. Daarmee waren ze uitgegrabbeld. Het is om je dood te lachen, ware het niet dat het diep treurig is dat hiermee kostbaar papier wordt vervuild.
Met de andere adviezen is het al even treurig gesteld. Bij het doornemen van het tweede advies zie ik, wanneer het gaat over de vermeende verminderde effectiviteit van vaccinatie tegen de Braziliaanse en de Zuid-Afrikaanse variant, Ikkersheim en Koolman verwijzen naar een artikel in de Volkskrant. U raadt vast wel wie dat artikel geschreven heeft. Jawel, het is onze onvolprezen wetenschapsjournalist himself: Maarten Keulemans. De man kan nog geen kont van een koe onderscheiden van een kop van een schaap, maar ook dat vinden Koolman en Ikkersheim geen probleem. Voor een beschrijving van de immuniteit na het doormaken van de infectie met SARS-CoV-2 verwijst het illustere duo naar een artikel in The Guardian. De eerste verwijzing naar iets dat moet doorgaan voor een wetenschappelijk artikel staat onder voetnoot 53. Het is een studie waarin gepoogd wordt de beste aanpak te modelleren in het geval van multipele uitbraken van verschillende ziekteverwekkers.[20] Wederom de virtuele werkelijkheid in het comfortabele Utopia Fantastica waarin Koolman en Ikkersheim hun onderkomen hebben. Wat de waarde van die modellen is, heeft de realiteit ons in de afgelopen twee jaren meerdere malen laten zien: die stelling heeft hier geen nadere toelichting meer nodig.
Bij de paragraaf over de effectiviteit van de vaccins verwijst het illustere duo zowaar naar de registratietrials van Moderna en Pfizer/BioNTech zelf, maar als het gaat om het verschil tussen de effectiviteit tegen Covid-19 en ernstig verlopend Covid-19, is wederom de nieuwssite van de NOS de bron. Dan wordt er onder voetnoot 123 nog verwezen naar, wie had het kunnen denken, opnieuw een modelleerstudie[21]. En daar eindigt de wetenschappelijke onderbouwing van het tweede advies alweer, nog voordat deze goed en wel begonnen is. Voor het overige is het hetzelfde verhaal: krantenartikelen, de websites van verschillende overheidsinstanties en OMT-adviezen, maar alleen voor zover die van pas komen in hun argumentatie. En warempel, Koolman en Ikkersheim verwijzen ook een aantal keren naar het Imperial College van Neil Ferguson, zonder twijfel ‘s werelds onbetwistbare internationale pandemiepaniekvogel nummer één, modelleur en producent van de meest groteske en lachwekkende doemscenario’s, niet alleen nu, maar bij herhaling ook in het verleden.[22] [23] [24] [25] De modellering van het Imperial College, waarvan Bob Seely, lid van de Conservative Party, in het Britse Lagerhuis het volgende zei: ‘I believe that the use of modelling is pretty much getting to be a national scandal.’[26] (Ik denk dat het gebruik van modellen een nationaal schandaal aan het worden is.) Tot slot, van de 170 voetnoten in het tweede advies van Koolman en Ikkersheim verwijzen er vier naar een wetenschappelijk artikel, waarvan twee naar de oorspronkelijke registratietrials van Pfizer/BioNTech en Moderna, en twee naar modelleringsstudies: ‘Follow the science, but take the shortest possible way.’ Vier klinkertjes op een rij, de laatste twee doormidden gebroken, en de weg naar de wetenschap was alweer ten einde.
Het derde rapport toont een mooie jonge vrouw in stralend wit zonlicht, die zich uitrekt en daarbij spiritueel geïnspireerd naar de hemel kijkt, terwijl ze haar armen naar achteren strekt. Ze draagt een zwarte BH, hetgeen goed te zien is onder het doorschijnende hemdje dat ze draagt. De broek is zo mogelijk nog minder verhullend. Wat zij te zoeken heeft op de cover van een advies genaamd ‘Dit zijn de lessen van 1,5 jaar coronacrisis’ is mij niet geheel duidelijk. Ik weet niet welke lessen zij heeft geleerd, of die ze mij moet leren. Wellicht is het de muze van Koolman en Ikkersheim, die hen terug moet leiden naar Utopia Simplistica, mochten zij onverhoopt de weg kwijtraken in de harde realiteit. De cover is dan ook het deel van het advies dat verreweg het meest de moeite waard is om te aanschouwen, want voorbij de eerste bladzijde is het weer armoe troef: er is een verwijzing naar een ‘news item’ uit Nature, over het vermeende nut van mondkapjes[27], niet meer dan een opinieartikel, en wederom een verwijzing naar een modelleringsstudie.[28] De volgende wetenschappelijke referentie is een commentaar in de Lancet, waarin wordt betoogd dat een strategie gericht op eliminatie van SARS-CoV-2 in plaats van een strategie gericht op mitigatie, het beste is voor de gezondheid, de economie en de burgerrechten.[29] En ook dit is, hoe kan het ook anders, een modelleerstudie. En het wordt lachwekkend als je de 2e alinea leest: ‘Although all indicators favour elimination, our analysis does not prove a causal connection between varying pandemic response strategies and the different outcome measures.’ (Hoewel alle indicatoren pleiten voor eliminatie, bewijst onze analyse niet dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen de verschillende strategieën om op de pandemie te reageren en de verschillende uitkomstmaten.) De auteurs zeggen dus eigenlijk dat hun analyse bewijst dat eliminatie de beste strategie is, om er aan toe te voegen dat hun studie eigenlijk niets bewijst. Koolman en Ikkersheim lachen er niet om, maar voeren de studie zonder blikken of blozen op als referentie. Dat kunnen ze zich ook veroorloven: waarom zou iemand de referenties van hun advies natrekken, als het stuk zelf al niet eens de moeite van het lezen waard is. Het enige waar de adviezen van Ikkersheim en Koolman geschikt voor zijn is geestelijke zelfkastijding. Consultatieve mishandeling, zo u wilt.
Er is geen enkele noodzaak nog verder in te gaan op het door Koolman en Ikkersheim aangehaalde commentaar, waarin wordt gesteld dat eliminatie een betere strategie is dan mitigatie. Het is onzinnig om te analyseren wat er mis is met deze analyse. De realiteit heeft haar al lang achterhaald. De werkelijkheid is de beste leermeester, zoals blijkt uit de aanpak van China. Het communistische bewind in Peking koos in april 2022 opnieuw koppig en onverbeterlijk voor het instellen van lockdowns, met nog steeds als doel de volledige eliminatie van SARS-CoV-2. Dit waarschijnlijk als gevolg van het ontbreken van checks and balances in een totalitair systeem, in combinatie met het feit dat de adviseurs van Xi Jin Ping bij het falen van de aanpak steeds minder de behoefte zullen voelen om hem daarop te wijzen, aangezien dat niet alleen hun positie kan kosten, maar ook hun leven, een fenomeen dat de ‘totalitarian feedback loop’ genoemd wordt. Daarnaast wil Xi Jin Ping geen gezichtsverlies lijden – de grootst mogelijke schande voor een Chinese leider – kort voordat het partijcongres hem opnieuw moet kiezen als president. En dus greep hij opnieuw naar de lockdown als middel om SARS-CoV-2 onder controle te krijgen, in de greep van de waanzinnige gedachte dat hij en de Chinese Communistische Partij machtiger zijn dan een respiratoir overgedragen virus. Een opvatting met desastreuze gevolgen, zoals een tekort aan medicatie en voedsel in Shanghai, het lamleggen van de Chinese gezondheidszorg, een hausse aan suïcides, ongekende economische schade en een dreigende volksopstand.[30] Het lijkt mij een zinvolle catharsis voor de heren Ikkersheim en Koolman, om hun virtuele Utopia Simplistica-wereld te verruilen voor de echte wereld, en een bezoekje te brengen aan Shanghai. Ik stel voor dat het voltallige Red Team met hen meereist, om een weekje van de Chinese gastvrijheid te genieten in de quarantainekampen. Want de dame en heren van het C19-Red Team die de regering wel even van het enige juiste advies zouden dienen, zijn inmiddels muisstil. Ik zie geen uitzendingen van Nieuwsuur of Een Vandaag meer, waarin zij worden aangekondigd. Ik zie geen flitsen van talkshows Op1 of Jinek meer waar ze acte de presénce geven. En kranten als de NRC, de Volkskrant en het AD lijken er geen brood meer in te zien om de diepe inzichten van dit illustere gezelschap van de daken te schreeuwen. Ze zijn bang voor de waag van het volk, als zij gewogen en te licht worden bevonden voor de wetenschap, en afgevoerd worden als door de mand gevallen heksen en tovenaars, die niets anders beoefenden dan pseudowetenschappelijke list en bedrog. Gezien de enorme kosten die het gevolg zijn van hun adviezen, lijkt het mij niet meer dan redelijk dat deze naar rato op hen verhaald worden.[31] Niets is gratis in deze wereld. Vrijheid van meningsuiting is een groot goed, maar niet als deze als absolute waarheid wordt verkondigd en aan beleidsmakers en regering wordt opgedrongen.
Dan staat er onder voetnoot 65 nog een verwijzing naar de suggestie van wetenschappelijk artikel, maar ook dit is niet meer dan een ingezonden brief over de gevolgde strategie in Zweden, die volgens de auteurs onethisch en onverantwoordelijk is. Geschreven door twee pro-lockdown hardliners, Marian Claeson en Stefan Hanson. Natuurlijk zou ik hier het commentaar van ter zake deskundige en doelbewust gecensureerde[32] experts zoals Martin Kulldorff en Jay Bhattacharya tegenover kunnen zetten die, op basis van solide wetenschappelijke studies, wél degelijk onderbouwd kunnen vertellen waarom lockdowns niet effectief zijn, nooit effectief zullen zijn en waarom ze nooit toegepast hadden mogen worden.[33] Natuurlijk kan ik het artikel aanhalen van Jeffrey Tucker, waarin hij nog eens haarfijn de argumenten op een rij zet waarom de ‘diehard lockdowners’ het bij het verkeerde eind hadden.[34] Natuurlijk kan ik tegenover het commentaar van Claeson en Hanson de vernietigende commentaren zetten, waarin wordt gesteld dat het succes van Zweden de enorme kosten laat zien van het ongekend falen van het arrogante establishment, zoals dit bijvoorbeeld in een commentaar in ‘The Telegraph’ werd geventileerd.[35] Natuurlijk kan ik hier een op echte data gebaseerde, en zeer goed onderbouwde meta-analyse opvoeren, die laat zien dat er op zijn best een heel klein effect is van lockdowns op de mortaliteit, maar dat die hele kleine winst in geen enkele verhouding staat tot de immense schade die ze veroorzaakt hebben.[36] [37] Dat zou ik allemaal kunnen doen, en dat heb ik ook meerdere malen gedaan in mijn vorige stukken. Maar het is helemaal niet meer nodig om dat nog een keer te doen. Uitgerekend de uitvinder van de lockdown, de meest agressieve marketeer en de meest succesvolle exporteur van deze desastreuze aanpak, de Chinese Communist Party, krijgt nu de peperdure rekening gepresenteerd van haar volstrekt van God en iedereen verlaten waanidee dat lockdowns een effectief middel zijn om een virus als SARS-CoV-2 te elimineren.[38] En nu zal het rammelen met potten en pannen niet helpen om SARS-CoV-2 dood uit de lucht te laten vallen van vermoeidheid, zoals men dat deed met de mussen tijdens ‘de Grote Sprong Voorwaarts’. Het is maar de vraag hoeveel mensen er ditmaal het slachtoffer worden van de maniakale monomanie van de nieuwe Mao, genaamd Xi Jin Ping. En hoelang het duurt voordat zelfs het Chinese volk het genoeg vindt, hoe Confuciaans het qua aard ook mag zijn.
Het voorbeeld van China toont het gelijk van Nassim Joachim Taleb – voordat hij bevangen werd door doodsangst en veranderde van een groot denker in een beklagenswaardige dwaas – dat centralisatie vroeg of laat tot het einde van een staat leidt, en zijn stelling over de fragiliteit van de ‘positive’ en ‘negative convexity’. Onze maatschappij is extreem fragiel, zoals al lange tijd duidelijk was, en zoals de komende maanden en jaren waarschijnlijk pas écht in zijn volle omvang duidelijk zal worden. Taleb beargumenteert overtuigend dat in het geval van een ‘black swan’ – een gebeurtenis die men niet had voorzien – schaalvergroting onlosmakelijk verbonden is met de impact van die gebeurtenis. En niet in een lineair verband. Is de schaalvergroting twee keer zo groot, dan is de impact van een black swan vier keer zo groot. En de schaalvergroting is groot, enorm groot. Het laat zich raden wat de grootte van de impact zal zijn, waarvan nu de contouren al zichtbaar worden.
En hiermee ben ik aan het eind gekomen van de opsomming van de wetenschappelijke studies zoals Ikkersheim en Koolman die opvoeren in hun drie adviezen aan de Nederlandse regering. Koolman en Ikkersheim laten pijnlijk duidelijk zien dat ze bijzonder weinig van de wetenschappelijke aanpak begrijpen. Wie wetenschappelijke argumenten aan wil voeren als onderbouwing van een plan van aanpak, begint met de bestudering van de wetenschappelijke data zelf, niet met wat overheidsinstanties en OMT ervan maken, en al helemaal niet wat de actualiteitenprogramma’s ervan zeggen en kranten erover schrijven. Laat staan dat men vaart op wat de nationale journalistieke clown van het jaar, Maarten Keulemans, ervan zegt. Als de wetenschap benen had, zou hij zich zo snel mogelijk uit de voeten maken zodra Keulemans in zicht is. Ikkersheim en Koolman presteren het om op een totaal van 292 voetnoten in drie adviezen slechts tien verwijzingen naar ‘wetenschappelijke literatuur’ te geven, waarvan slechts twee originele wetenschappelijke studies, een slechte systematische review, enkele modelleerstudies en minder dan een handvol commentaren. De wetenschappelijke onderbouwing laat zich tellen op precies tien vingers. Dát is de ‘wetenschap’ waar deze twee zieltogende academische kneusjes hun hoogdravende en pretentieuze adviezen op baseren.
Geestelijke zelfkastijding
Maar het vaststellen van de kwaliteit en kwantiteit van de wetenschappelijke onderbouwing van de drie adviezen van deze consultatieve Jut en Jul was nog maar het begin van de mezelf toegediende zweepslagen. De echte kastijding moet nog beginnen: de inhoud. Ik weet werkelijk niet waar ik moet beginnen in deze kakofonie van pretentieus gekwetter en gekwaak. Natuurlijk is geen enkele van hun stellingen onderbouwd met wetenschappelijk bewijs, want dat kwam niet uit hun wetenschappelijke grabbelton. Niet dat ze dat hindert om stellige uitspraken te doen. Sterker nog, hoe minder wetenschappelijk bewijs, hoe stelliger hun uitspraken. Hoe groter de ezel, des te harder hij balkt. Ik heb dan ook geen andere keus dan me te beperken tot de meest ridicule stellingen uit hun adviezen, anders wordt dit essay de nieuwe twaalfdelige encyclopedie van de dolle domheid.
Zo staat er in de samenvatting van hun eerste broddelwerkje onder punt 6 het volgende. (Hoed u, want ik rolde van mijn stoel van het lachen, en ben er slechts met heel veel moeite, tussen de lachstuipen door, weer opgeklommen.) Het zijn de ‘eerste gedachten’ van Xander en David. Punt 6a is nog het minst lachwekkend: het verplicht testen van mensen bij binnenkomst op Schiphol. Dat de testen hiervoor helemaal niet geschikt zijn, heb ik in voorgaande blogs meer dan eens uitvoerig uit de doeken gedaan. Het is niet ‘test-positief = besmet’ en ‘niet-positief = niet besmet’. En dan laat ik het verschil tussen ‘besmet’ en ‘besmettelijk’ voor het gemak nog even buiten beschouwing.
Nee, dan punt 6b. Het screenen op de lichaamstemperatuur van passagiers. Rechtstreeks geïmporteerd uit het coronagidsland China, en zo ridicuul dat zelfs de meest infantiele wetenschapper zich niet gewaagd heeft aan wetenschappelijk onderzoek naar deze methode. Dat zou je tenminste denken. Maar ik vergis me. Er zijn wel degelijk mensen die zich hiermee beziggehouden hebben. Ik lig alweer naast mijn stoel, en hijs me voor de tweede keer omhoog. Vooruit, ik geef nog een referentie, want er zijn een paar kleine probleempjes met het in het wilde weg meten van de lichaamstemperatuur van reizigers op Schiphol.[39] Allereerst is daar het probleem van mensen die op het moment van de meting (nog) geen symptomen hebben, maar de infectie al wel onder de leden hebben. Dat komt in het Utopia Simplistica van Koolman en Ikkersheim niet voor, maar in de echte wereld wel. En dan het tweede aspect: wat is een normale lichaamstemperatuur? Er zijn mensen die leven met een lichaamstemperatuur hoog in de 35 graden, maar ook mensen die consequent een lichaamstemperatuur van bijna 38 graden hebben. Bij de een brandt de kachel nu eenmaal wat harder dan bij ander. En een leuke bijkomstigheid, een niet onaanzienlijk deel van de oudere mensen ontwikkelt bij ziekte helemaal geen koorts, maar juist een te lage temperatuur. Te moeilijk voor David en Xander. Geen groter genoegen voor een consultant dan een volstrekt gebrek aan kennis: dan schrijft het een stuk gemakkelijker. En dan het derde punt; zijn de gebruikte ‘non-contact infraroodthermometers’ en ‘thermal-image scanners’ wel voldoende betrouwbaar? Wel, die betrouwbaarheid laat enigszins te wensen over. En dan nog het aspect dat de lichaamstemperatuur zoals die wordt gemeten aan het huidoppervlak, sterk afhankelijk is van de omgevingstemperatuur, iets dat iedere zorgmedewerker Xander en David had kunnen vertellen. Shit; nog voordat je goed en wel met je skibroek nog aan en je ijsmuts nog op, net terug van de wintersport, je koffer van de band hebt gehaald, zit je al in het busje naar Haren. Busje komt zo. U naar Haren, David en Xander naar elders. Met hun gezicht tegen de ramen geplakt. En als we het dan toch over busjes hebben, er zijn ook busjes zonder het woord ‘air’ ervoor, en die vliegen niet, maar rijden Nederland binnen. Zomaar. Het moest niet mogen.
We gaan door. De ene zweepslag na de andere; paragraaf 1.1: ‘Deze aanpak, welke het kabinet bestempelde als de ‘intelligente lockdown’, heeft zijn vruchten afgeworpen: het aantal infecties is fors gereduceerd tot enkele honderden per dag.’ Post hoc, ergo propter hoc. De maan schijnt door de bomen, en omdat de maan dat doet, gaat de zon weer op. En omdat de zon weer opgaat schijnt de maan de volgende dag weer door de bomen. En omdat ik ’s ochtends mijn bed uitkom, gaat de zon voor mij op. Hoewel, meestal is het andersom. Het één gebeurt na het ander, en daarom is het ander zonder twijfel het gevolg van het ene. Aldus Xander. Aldus David. Hand in hand, huppelend door Utopia Simplistica. De gouden munten die op ze liggen te wachten schitterend in de, in consultancyland immer schijnende, warme zon.
Dan de titel van paragraaf 1.2. Ik heb er inmiddels een leunstoel met stevige leuningen bij gepakt. De titel is ‘Indammen is de name of the game’. Ik haal er twee zinnen uit: ‘China, Taiwan en Zuid-Korea laten zien dat via temperatuurmetingen, grootschalig testen, verplichte isolatie, real-time tracen van contacten en mondkapjes op drukke plekken het mogelijk is het virus te laten uitdoven.’ Daarna: ‘Nieuw-Zeeland kan inmiddels bij alle besmettingen ‘patiënt 0’ weer vinden en heeft verklaard het virus te hebben geëlimineerd. Hetzelfde geldt voor Australië dat binnenkort het vliegverkeer met Nieuw-Zeeland hervat.’
Well, that didn’t age well. En dat nog wel ondanks het feit dat de bron wetenschappelijk degelijk en betrouwbaar was. Wacht, ik zoek hem even voor u op, want het is te kostelijk om dit te laten gaan: het is noot nummer 14: En wat is dan de bron? U had het echt niet kunnen bedenken: het RTL-nieuws.
Ik hoor de leuningen van mijn stoel lichtjes kraken.
Paragraaf 1.2.2. ‘Data laten zien dat groepsimmuniteit geen optie is.’ Dat is een ferme uitspraak, deze conclusie van David en Xander. Want, ongeacht het verloop van een pandemie, en ongeacht of er gevaccineerd of niet gevaccineerd wordt, groepsimmuniteit is altijd de enige optie. Excuus, optie is niet het goede woord: groepsimmuniteit is het onvermijdelijke eindpunt van een pandemie dat na kortere of langere tijd, soms zelfs pas na meerdere jaren, bereikt wordt.[40] Groepsimmuniteit is het logische slotakkoord van iedere pandemie: de ouden van dagen en de zwakkeren overlijden en de rest bouwt immuniteit op. Elk jaar ontstaan er nieuwe zwakkeren en zijn er nieuwe ouderen, en elkaar worden er nieuwe mensen geboren die geïnfecteerd kunnen worden. Dat is wat de ‘endemische fase’ van een pandemie inhoudt: het evenwicht waarbij jongeren voor het eerst geïnfecteerd raken en ouderen en zwakkeren het loodje leggen. Zo simpel is het, al eeuwenlang, en heel erg lang voordat het begrip consultant uitgevonden was. Gelukkig maar. En het zou ongetwijfeld beter zijn geweest als deze noodlottige bullshit jobs nooit uitgevonden waren. En mensen als Ikkersheim en Koolman iets nuttigs hadden kunnen doen.
En wat te denken van dit: ‘Zweden, het land waar het meest openlijk gesproken wordt over een groepsimmuniteitsstrategie, heeft inmiddels de nadelige gevolgen ervaren.’ Maar de wedstrijd is niet afgelopen bij het éérste fluitsignaal, maar bij het láátste, beste Xander en David. En een pandemie duurt langer dan één seizoen, en om dat te weten hadden jullie zelfs het RTL-nieuws als wetenschappelijke bron niet hoeven te raadplegen, Wikipedia had jullie dat ook kunnen vertellen. De tussenstand in de rust zegt niets over de eindstand van de wedstrijd. Het kan na de rust nog alle kanten opgaan, maar in de wedstrijd van een virus als SARS-CoV-2 tegen het immuunsysteem van het volk is de dynamische balans die ‘groepsimmuniteit’ heet, altijd de winnaar. En die onbetwiste winnaar is zonder meer Zweden, in tegenstelling tot wat deze twee kletskundigen stellen in hun advies.[41] [42] [43]
Verder oreren Ikkersheim en Koolman dat de ‘groepsimmuniteitsaanpak’ leidt tot veel slachtoffers onder de kwetsbare bevolking. Hebben deze twee consultancygoeroes nog nooit gehoord van influenza? En hebben zij nooit begrepen dat dit precies is wat influenza in meer of mindere elk jaar doet, en evenzogoed ook de huis-tuin-en-keuken coronavirussen, afhankelijk van de virulentie van het virus en de beschikbare hoeveelheid dor hout?[44] En dat niet alleen coronavirussen en influenza geschikt zijn om het laatste zetje te geven aan mensen die al met anderhalf been in het graf staan?[45] Alleen in het Utopia Simplistica van Koolman en Ikkersheim gebeurt dat niet, daar waar de zon altijd schijnt, de lucht altijd blauw is en de alleroudste en aller-kwetsbaarste mensen alleen van pure verveling doodgaan. Of van het lezen van rapporten van de Nederland kaalvretende plaag van consultancy-sprinkhanen zoals Ikkersheim en Koolman. Dat kan ook.
Ik moet me echt beperken tot de hoofdpunten, anders kom ik de rest van mijn leven niet meer toe aan het lezen van boeken en artikelen waar ik wel iets wijzer van word. Ook over het testen en het bron- en contactonderzoek (BCO) heb ik al meer dan genoeg gezegd in mijn vorige stukken; het is zinloos bij een virus als SARS-CoV-2. Er zijn veel te veel asymptomatische infecties en het virus is veel te massaal verspreid om nog grip te krijgen op de transmissie. Een verspreiding die bovendien zo snel is dat het BCO per definitie te traag is. En dan ontbreekt ook nog een voor de BCO geschikte test. De schildpad die een zwerm hommels probeert te vangen. Hadden de beleidsmakers het stuk van Jay Bhattacharya en Mikko Packalen nu maar gelezen, beiden gewezen expert in de publieke gezondheidszorg.[46] Dat had ons ontzettend veel geld en mankracht bespaard. En het is des te wranger nu de inflatie oploopt en blijkt dat de bestrijding van SARS-CoV-2 allesbehalve gratis is, net zomin als de mondkapjes en de testcentra, en er vele containers vol met geld over de Chinese muur werden gegooid. En er wederom veel gouden munten verdwenen in de zijden zakken van de consultants. De duurbetaalde blatende lege maatpakken: de kakelende consultants.
Met de rest van het stuk ben ik snel klaar. Het gaat zonder uitzondering niet over wetenschappelijke feiten of analyses op basis van betrouwbare data, maar enkel en alleen over modellering, de grootste vloek die SARS-CoV-2 met zich meebracht. Ik noem het vaak de Excelvloek. Iedere imbeciel met minimaal één intacte vinger, kan een aantal getallen invullen, er een indrukwekkend grafiekje uit toveren, en vervolgens de argeloze medemens wijs maken dat dit grafiekje iets te betekenen heeft en iets met over de werkelijkheid te maken heeft. Niet het virus was de grootste bedreiging voor het volk, maar de terreur van de modelleurs. Indeed, ‘pretty much getting to be a national scandal’. En Ikkersheim en Koolman werkten er enthousiast aan mee, aan dat enorme nationale schandaal.
In de samenvatting van het eerste stuk zie ik onder punt 3e nog het volgende: ‘Het totale Bron- en Contactonderzoek wordt in vier dagen na aanvragen van de test afgerond.’ Eens even denken. In paragraaf 2.1.2. stellen Ikkersheim en Koolman zélf het volgende: ‘Op dag 0 vindt de besmetting plaats. Het blijkt dat iemand vanaf dag 2 reeds besmettelijk wordt en dan pas op dag 5 tot 6 gemiddeld genomen de eerste symptomen krijgt. In een snel scenario wordt er op het einde van dag 5 een afspraak gemaakt voor een test en op dag 6 wordt de test uitgevoerd. Op dit moment worden uitslagen nog binnen 48 uur gegeven, maar in ons model rekenen we met een snelle variant van 24-36 uur tot de testuitslag conform de gewenste versnelling vanuit het RIVM’.
Weer even denken.
Waar de heren deze wijsheid vandaan halen durf ik niet te zeggen. Of misschien toch wel. In dezelfde paragraaf staan twee referenties. Beide verwijzen naar de website van de NOS. Ik weet niet of de leunstoel het gaat houden, want hij begint alweer vervaarlijk te kraken. Nog eens nadenken: op dag 2 na besmetting worden mensen zelf besmettelijk. Op dag 5 of 6 krijgen de mensen symptomen en worden een dag daarna getest, en daarna willen de heren binnen 24 tot 36 uur de uitslag geven. Ik reken even de kortst mogelijke periode tussen het begin van de besmettelijkheid en de uitslag van de test volgens het voorgestelde model van Ikkersheim en Koolman. Dat zijn 1, 2, 3, 4, nee, 5 dagen. Vijf dagen zijn mensen volgens Ikkersheim en Koolman besmettelijk, alvorens ze te horen krijgen dat ze ‘besmet’ zijn. Vijf dagen. Als ze al symptomen krijgen. Op het moment dat de besmettelijkheid al razendsnel daalt. De schildpad op jacht naar de zwerm hommels. Arm beestje. Het kruipt zich helemaal de pleuris, terwijl de bijen vrolijk door de lucht dansend het dier allang achter zich hebben gelaten.
Grotere kullekoek kan men niet verkondigen. Echt niet.
Ik donder nu met leunstoel en al om van het lachen.
Tot zover de hoofdpunten van het eerste advies. Ik ben er klaar mee, in meerdere opzichten. Al is er nog wel een puntje waarmee ik het wel eens ben met onze twee economische dragonders. In de slotparagraaf 3.2 staat de volgende zin: ‘Zoals we ook in deze rapportage aangeven, is ook onze analyse verre van perfect, gegeven de vele onzekerheden.’ Daar vinden we elkaar. Het stuk staat bol van de economische analyses, modellen en prognoses. Zelfs de Nederlandsche bank bemoeit zich ermee. Fragiliteit. Zwarte zwanen, en het voorspellende vermogen van economen, die een crisis zelfs achteraf niet kunnen voorspellen. De beroemde uitspraak van Karl Marx krijgt opeens een hele andere lading: ‘The production of too many useful things, results in too many useless people.’ Geef deze twee een uitkering, stop ze in een sociale huurwoning, en probeer vooral tot het uiterste te voorkomen dat ze zich ooit nog, in welke vorm dan ook, bemoeien met beleid of hierover adviseren.
De tijd die mij in dit leven nog rest is kort, en zoals een wijze Belgische collega al eens tegen mij zei: ‘Het is niet zozeer dat ik minder tijd heb dan vroeger, maar mijn tijd wordt steeds kostbaarder.’ En zo is het. Vanuit dat standpunt gezien is het lezen van de epistels van Koolman en Ikkersheim niet alleen zelfkastijding, maar ook verloren gegane kostbare tijd, die ik veel zinvoller had kunnen besteden. En hoewel het misschien anders overkomt, is daar geen greintje cynisme bij. Ik vraag me serieus af wie deze stukken leest, en ik vraag me nog sterker af wie ze zelfs maar in de minste mate serieus neemt. En daarom lijkt het mij toch goed dat er iemand is die deze analyse uitvoert en er kostbare tijd aan opoffert. Niet dat daarmee het fenomeen van de consultant zal verdwijnen, maar wellicht draagt het er ietsje aan bij. Onkruid wieden is nu eenmaal een wederkerend fenomeen, en ik heb niet de illusie dat dit welig tierende consultancy-onkruid na een ronde schoffelen voorgoed zal verdwijnen.
Ik ga verder met de inhoud van het tweede stuk, ‘Hoe nu verder in 2021’. Ook dit stuk staat bol van de ‘scenario’s’ en modelleringen waar ik niets meer over hoef te zeggen. De enige woorden die ik er nog aan vuil wil maken, om maar in de terminologie te blijven, is dat het credo bij modellering is ‘garbage in, garbage out’. Dus ik zal me richten op de enorme hoeveelheid vuilnis die door Ikkersheim en Koolman Utopia Simplistica wordt binnengesleept. De eerste vuilniszak staat al op pagina 4. Want daar staat bij ‘figuur A’ het volgende bijschrift: ‘75 procent steriliserende immuniteit, 95 procent effectieve bescherming tegen de ernstige gevolgen van het virus, reproductiewaarde Britse variant is 49 procent hoger dan de reproductiewaarde van de huidige variant.’ Het gaat me specifiek om de ‘75% steriliserende immuniteit’.
Want waar is de onderbouwing van dit percentage? Koolman en Ikkersheim verwijzen in voetnoot 5 naar het OMT-advies no. 96, deel 1. Ik weet op voorhand dat ik in dit OMT-advies geen wetenschappelijke artikelen ga vinden waarin dit cijfer genoemd wordt, omdat er in de OMT-adviezen slechts bij hoge uitzondering verwezen wordt naar wetenschappelijke studies, waaraan de leden van het OMT zeggen hun adviezen te ontlenen. Toch, tegen beter weten in, zoek ik het bewuste advies erbij, maar in dit stuk wordt met geen woord gerept over ‘steriliserende immuniteit’. Met geen woord.
En dat kan ook helemaal niet. We schrijven 19 februari 2021: de registratietrial van Pfizer/BioNTech werd op 10 december 2020 op de website van de NEJM gepubliceerd,[47] de trial van Moderna op 31 december 2020.[48] Beide trials hadden als uitkomstmaat de effectiviteit van hun vaccins tegen ‘symptomatische ziekte’, en deden geen enkele uitspraak over de vraag of vaccinatie steriliserende immuniteit opwekt. Die vraag kon met deze studie-opzet ook helemaal niet beantwoord worden, zoals in de sectie ‘discussion’ van de trial van Moderna ook nadrukkelijk wordt besproken. Het stuk van Ikkersheim en Koolman heeft als publicatiedatum 19 februari 2021, iets meer dan twee maanden na de publicatiedatum van de Pfizer/BioNTech-trial. Er waren op dat moment helemaal geen data beschikbaar over in hoeverre vaccinatie steriliserende immuniteit zou geven. Behalve in het pretentieuze en brallerige kletskladje van Ikkersheim en Koolman. Ze zogen die effectiviteit dus gewoon uit hun dikke consultancy-duim. Waarmee ze met een onbewogen gezicht de zoveelste vuilniszak opentrekken en de inhoud uitsmeren in hun advies. Ze nemen een volstrekt willekeurig percentage steriliserende immuniteit, een getal per definitie gepaard gaande met een betrouwbaarheidsinterval van 0 tot 100%, en slaan hier driftig mee aan het rekenen. Welkom in Utopia Idiotica.
En dat gaat het hele stuk zo door; de ene na de andere aanname wordt gedaan en ingevoerd in een model, waaruit vervolgens verschillende scenario’s rollen, van waaruit weer nieuwe aannames worden gedaan, die weer in andere theoretische modellen worden gestopt, en waarvan de uitkomsten uiteindelijk als basis worden gebruikt voor het formuleren van adviezen. Zonder uitzondering gaat het om virtuele uitkomsten, die uiteindelijk geen enkele relatie hebben met de werkelijkheid. Welkom in Utopia Fantastica.
De twee spreken over ‘testbereidheid’, ‘incentives’, er wordt gerekend aan het virtuele getal Rt, een getal zonder enige praktische waarde, omdat het uitgaat van een homogene verspreiding van het virus, iets waarvan in februari 2021 al lang duidelijk was dat dit de werkelijkheid geweld aandoet.[49] De verspreiding van SARS-CoV-2 verloopt sterk heterogeen, in lekentaal ‘superspreader events’ genoemd, waarbij slechts enkele mensen vele anderen besmetten. Maar zelfs in welke mate superspreading de grootste rol speelt bij de verspreiding van SARS-CoV-2, laat zich niet betrouwbaar schatten. Die heterogeniteit wordt weergegeven door het theoretisch wiskundig getal k, waarvan de schattingen sterk uiteenlopen, afhankelijk van de situatie waarin men dit probeert te schatten. Het modelleren met behulp van het R-getal en het k-getal is dan ook bij voorbaat een kansloze exercitie, die de werkelijkheid ver achter de horizon doet verdwijnen. Maar dat hindert Ikkersheim en Koolman in het geheel niet. Zij trekken onverstoorbaar de volgende vuilniszak met modelleerafval open, en smijten het in hun rapport. Het moet gezegd, naar analogie van het woord informatiedichtheid, is de onzindichtheid in dit rapport ongekend groot.
Maar zo langzamerhand neemt de woede het over van de slappe lach. Op pagina 9, actiepunt 2 van de routekaart: ‘Overweeg ook een antistoffenpaspoort te ontwikkelen. Dit maakt beleid mogelijk dat meer vrijheden geeft aan mensen die al Covid-19 doorgemaakt hebben en immuniteit hebben opgebouwd.’
Mijn broek zou ervan afzakken, ware het niet dat ik stevig op mijn stoel zit en mijn broek geen kant op kan. Een antistoffenpaspoort: hoeveel onzin kan een redelijk weldenkend mens verdragen? Want een aanzienlijk deel van de mensen dat geïnfecteerd raakt met SARS-CoV-2 maakt helemaal geen antistoffen aan, zo wisten we ruim voor februari 2021, evenals dat we wisten dat in ernstige gevallen van Covid-19 hogere concentraties van antilichamen worden gegenereerd dan in milde gevallen, en bij asymptomatische infecties waarschijnlijk nog minder of helemaal geen.[50] Maar dit zijn uitspraken op groepsniveau, die niet van toepassing zijn voor de individuele persoon. En het is niet de groep die een antistoffenpaspoort krijgt, maar het individu. Bovendien daalt de concentratie antilichamen snel, en dan ook nog voor ieder afzonderlijk individu in een verschillend tempo. Het zijn zomaar wat afwegingen, waarvan ik overtuigd ben dat Ikkersheim en Koolman die niet gemaakt hebben, omdat ze van deze feiten helemaal niet op de hoogte zijn: ignorance is bliss.
En welk antigeen van het virus moet er gebruikt worden voor de test? Het spike-eiwit? Of toch maar het nucleocapside antigeen? Of toch maar beide? En wat als een persoon deze week negatief test op het ene antigeen, en de volgende week positief op het andere? Krijgt hij dan een groen, geel of blauw vinkje in zijn antistoffenpaspoort? Zoals ik me blauw, groen en geel erger aan deze kakelende en kwakende consultants. En welke van de vele beschikbare testen moeten we gebruiken, aangezien de goedkope ELISA’s die er voor worden gebruikt nogal verschillend presteren, om het heel voorzichtig te stellen? Welke eisen gaan we stellen aan de test? Welke test presteert voldoende voor het ongericht testen van een hele bevolking, en welke niet? En wie bepaalt dat? Wat doen we met de fout-positieven en de fout-negatieven? Sterker nog, wie gaat bepalen wie fout-positief en fout -negatief test, omdat het ten enenmale onmogelijk is om die te onderscheiden van de mensen die wel een juiste testuitslag hebben? Het zijn stuk voor stuk argumenten die laten zien dat het voorstel voor een antilichamenpaspoort pijnlijk belachelijk en gevaarlijk dom is. Wie heeft Koolman en Ikkersheim laten ontsnappen uit de buitenacademische opvang voor ongeschikte wetenschapskleuters? Wil die persoon ze onmiddellijk op komen halen uit Utopia Imbecilica, daar waar zotten en dwazen nog veel grotere zotten en dwazen van advies dienen?
En dan ben ik nog maar bij de samenvatting. Deze zelfkastijding is niet leuk meer. Ze is pijnlijk, zeer pijnlijk. ‘Waiting for the Night’ van Depeche Mode staat op: maar het is al diep in de nacht, een inktzwarte nacht. ‘I’m waiting for the night to fall; I know that it will save us all’. Ik ben er niet zo zeker van: wie heeft deze mensen losgelaten uit het universitaire reservaat waar deze mensen thuishoren, en waar normale mensen ze kunnen bezoeken om te zien hoe die vreemde snuiters eruitzien, die in Utopia Fantastica wonen? Om daarna met een gerust hart terug naar huis te kunnen gaan, omdat ze hebben gezien dat het reservaat goed bewaakt wordt, en de kans op ontsnapping heel klein is?
Paragraaf 1.3.2: ‘De PCR-test is een nauwkeurige test (98 procent sensitiviteit en 100 procent specificiteit, afhankelijk van de gekozen gouden standaard).’ Maar welke gouden standaard dan wel, Xander en David? Waar halen jullie die vandaan, als er geen gouden standaard is in het geval van het ongericht testen van een groot deel van de bevolking, waarvan het overgrote deel op het moment van testen geen ziekteverschijnselen heeft en verreweg het grootste deel ook helemaal geen klachten zal krijgen? En zonder die gouden standaard is een bepaling van een sensitiviteit en specificiteit van een test per definitie onmogelijk. Want in dat geval valt er helemaal niets te onderscheiden wie wel virus bij zich draagt en wie niet. We weten dan op voorhand alleen dat het overgrote deel van de positieve uitslagen fout-positief zal zijn. Maar dat gaat jullie consultancy-pet waarschijnlijk ver te boven. Ik ben dan ook zeer benieuwd naar de wetenschappelijke referentie waar jullie die wijsheid aan ontlenen? Wat zeg je, die zat niet in jullie wetenschappelijke grabbelton? Ik was er al bang voor.
Na het verkondigen van deze kletskunde stellen Ikkersheim en Koopmans twee mogelijke testscenario’s voor, die zij aanduiden als spoor 1 en spoor 2. Maar deze twee academische kwakzalvers sporen geen van beide. In tegendeel, ze zijn volledig van de rails gelopen.
Ik heb het probleem van het bepalen van de testkenmerken in de algemene bevolking zonder goede gouden standaard uitgebreid uit de doeken gedaan in het essay ‘De Hogepriesters van het OMT’. Maar dat wordt niet gelezen in Utopia Infantilica, het vakantieoord voor kletskousende consultants. Zonder enig cynisme: ik verdraag deze rapporten niet. Ik word er misselijk van, ik krijg er maagpijn van, ik krijg er het zuur van, en raak ervan aan de diarree. Wat een verspilling van tijd, geld en energie.
‘I’m waiting for the night to fall, when everything is bearable.’ Maar het is diep in de nacht, en deze wetenschapspulp van Koolman en Ikkersheim is onverdraaglijk. Adviezen voor in het haardvuur: ik zou er bijna een open haard voor kopen. Bijna. Want dit is zulke waardeloze consultancy-drek, dat je er de open haard niet mee zou willen vervuilen. De schoorsteen zou er maar van dichtslibben.
Paragraaf 2.2: ‘Met het toenemen van de vaccinatiegraad dooft de pandemie uit.’ Moet ik er echt nog iets van zeggen? Iets over steriliserende immuniteit? Het percentage van 75% dat Koolman en Ikkersheim uit hun dikke consultantduim zogen? Of verwijs ik gewoon naar de wereld buiten Utopia Simplistica? Zoals ook geldt voor de hele paragraaf 2.8, met de titel: ‘Inzet van testcapaciteit voor mensen zonder symptomen kan op verschillende manieren’? We weten nu allemaal dat dit massaal testen van een asymptomatische bevolking een illusie was, een diep gestoorde maakbaarheidswaan, maar wel een zeer geslaagd exportproduct van het totalitaire China, waar niet de werkelijkheid de referentie voor beleid is, maar de gewenste werkelijkheid. Het Utopia Totalitaristica van Xi Jinping, waarin alle informatie systematisch door de overheid wordt gecontroleerd, en pas het land mag verlaten als het in de gewenste werkelijkheid past. En nogmaals, we schrijven 19 februari 2021, ver voorbij het moment dat men al wist dat het een kostbaar en ondoordacht plan was, dat gedoemd was uit te draaien op een enorme puinhoop.[51] En dat dus ook deed.
Ook met dit stuk ben ik nu wel klaar. Nee, ik ga het niet hebben over het vaccinatiepaspoort of het testpaspoort waar Ikkersheim en Koolman een lans voor breken. Het advies werd overgenomen door het demissionaire kabinet, niet in de laatste plaats omdat ook verschillende leden van het OMT het ‘theoretisch wel een goed idee vonden’. En omdat Hugo de Jonge koste wat het kost het coronatoegangsbewijs erdoor wilde drukken, en hiervoor een heel ander en veel onheilspellender doel had dan het bevorderen van de volksgezondheid.[52] Ondanks dat én het RIVM én – God, hoe is het mogelijk – zelfs het Imperial College er geen heil in zagen, en zelfs zij wezen op de morele en ethische bezwaren. Het maakte geen verschil, het CTB zou en moest er komen. Ongeacht welke wegen hiervoor bewandeld moesten worden, en ongeacht de wetten die hiervoor overtreden zouden moeten worden.[53] Ik zei het al in mijn blog ‘Bespugen’: de man is niet alleen de grootste wandelende schandvlek van de politiek, hij is ook tot op het bot corrupt, en een despoot die nog maar nauwelijks in de dop past. En de Jonge is gevaarlijk, levensgevaarlijk. Met Ikkersheim en Koolman als zijn volgzame lakeien, die met elk gewenst rapportje op de proppen komen dat in het straatje van De Jonge c.s. past. Zolang het maar gouden knaken oplevert.
Het vaccinatie- en testpaspoort – het coronatoegangsbewijs – draaide uit op een fiasco van ongekende omvang, en het zal Ernst Kuipers nog veel hoofdbrekens en slapeloze nachten bezorgen over de vraag hoe hij de digitale gezondheidspas alsnog als zijnde effectief en noodzakelijk aan het gepeupel kan verkopen. Maar D66 is kind aan huis bij de consultants, waar ze immer een warm onthaal wacht van hun voormalige partij-kameradski.[54] En dus zal het vast niet al te veel moeite kosten om op een onbewaakt moment met behulp van een grote, wederom met belastinggeld gevulde, zak gouden dukaten een andere consultant alsnog het gewenste flutrapportje te laten schrijven. Met de hartelijke vakantiegroetjes uit Utopia Fantastica. De consultant zelf draagt zorg voor het regelen van een grabbelton, met daarin de gewenste ‘wetenschappelijke onderbouwing’. Om te beginnen bij RTL-nieuws en te eindigen bij de NRC, het dagelijkse journalistieke zelfgenoegzaamheidscertificaat voor de ‘intellectuele’ Nederlander, die zichzelf ‘hoogopgeleid’ acht, maar in werkelijkheid niet in staat is om ook maar een seconde zelfstandig kritisch na te denken.
En dan, onverwacht, breekt alsnog de zon door, en valt er toch nog wat te lachen. Paragraaf 3.8: ‘Tot slot, deze analyse is met de grootste zorgvuldigheid uitgevoerd door KPMG Health, ondersteund door de Vrije Universiteit, in opdracht van VNO-NCW.’
Grabbelton. Vuilniszak. Utopia Hilarica, een provincie in Utopia Imbecilica. ‘Grootste zorgvuldigheid.’ Ezeltje balkje. Uitgevoerd: rapportje vol gekladderd met pretentieuze pseudo-intellectuele kul, consultancy-gelul en pseudowetenschappelijk gekakel.
Uitgevoerd, en wel met de ‘Grootste zorgvuldigheid’. Door de kakelende consultants Ikkersheim en Koolman.
De lijm onder de stoelpoten begeeft het alsnog, de leuningen van de leunstoel breken af, en ik glij bulderend van het lachen onder mijn bureau. Ik moet (alwéér) een nieuwe stoel kopen.
In het derde advies laat David Ikkersheim zich vergezellen door een muze: Laura Dignum, Senior Consultant bij KPMG Health. Ik heb haar niet gegoogeld, maar ik denk niet zij het is die in een doorschijnende broek en wit hemdje, beschenen door de warme zon, voldaan naar de lucht kijkt.
De twee willen lessen leren uit de coronacrisis. Het is 21 oktober 2021. Maar Ikkersheim en zijn muze zijn bijzonder hardleers en zijn helemaal niet in staat tot enige zelfreflectie, laat staan dat ze in staat zijn tot leren. In de verte beginnen de contouren van de falende modelleringen, de enorme fiasco’s en de flagrante mislukkingen, die de aanpak van de coronacrisis kenmerken, zich al af te tekenen. Maar Ikkersheim en Dignum drammen gewoon door over de virtuele zegeningen van hun adviezen, die het in Utopia Simplistica en het nabijgelegen Utopia Fantastica uitstekend zouden doen.
Ik haal er een paar punten uit, dan is het ook wel mooi geweest.
Over ziekenhuiscapaciteit, punt a: ‘Het duurzaam verhogen van ziekenhuiscapaciteit is weinig zinvol, gelet op de exponentiële groei van virussen.’
Virussen groeien niet, beste David en Laura. Ze verspreiden zich, en ze vermeerderen zich, maar groeien doen ze niet. En de fase van exponentiële toename van het aantal besmettingen – zo heet dat, beste David en Laura – duurt slechts kort, zoals Michael Levitt al in juni 2020 uitlegde, en met data onderbouwde.[55] Het gaat om een lineair afnemende exponentiële functie, ook wel de Gompertz-curve genoemd. De verklaring hiervoor is simpel: met het verder om zich heen grijpen van infecties en een toenemende immuniteit, wordt het voor een virus steeds moeilijker om zich ongehinderd te verspreiden. En dus vertraagt de verspreiding, en buigt de curve af. Lees het artikel er nog maar eens op na.
Onder punt b: ‘Het is raadzaam een permanente infrastructuur te ontwerpen voor het optimaliseren van ziekenhuiscapaciteit in crisistijd.’
Het verder ‘optimaliseren’ in consultancytermen, heeft in normale mensentaal de betekenis ‘uitknijpen’. Bij een enorm tekort aan gekwalificeerde verpleegkundigen,[56] overvolle SEH’s in elk stevig griepseizoen,[57] en een huisartsenzorg die dreigt te kapseizen.[58] Doktersassistenten en praktijkondersteuners zijn nauwelijks te vinden, en de huisarts neemt ook nog een groot deel van de eerstelijns psychiatrie voor zijn rekening, want de wachtlijsten in de GGZ zijn onverantwoord lang. Veroorzaakt door wanbeleid, commercialisatie en snoeiharde bezuinigingen.[59] [60] [61] Beleid dat niet zelden gebaseerd was op de adviezen van consultancybureaus zoals KPMG. Want chaos en ellende, zoals in de jeugdzorg, zijn voor de adviesbureaus een goudmijn.[62] En God betere het, ook bij het aandragen van oplossingen voor het tekort aan verpleegkundigen zijn twee consultancybureaus betrokken. Er viel blijkbaar meer te graaien dan één adviesbureau in zijn overvolle zakken kwijt kon.
En dan hebben Ikkersheim en Dignum het over ‘verder optimaliseren’. Ikkersheim en Dignum als collega’s van de hierboven genoemde zorgparasieten. Een niet onder controle te brengen gezondheidszorgbudget-leeg-vretende plaag van consultants die de zorg infesteert. Beste dame en heer, er valt helemaal niets meer te optimaliseren, en er valt helemaal niets meer uit te knijpen. De sinaasappel ís al volledig uitgeknepen, inclusief de schil. En zoals Nassim Joachim Taleb in hoofdstuk 18 van het zijn boek ‘Antifragile’ uitlegt onder het kopje ‘Traffic in New York’, het steeds verder opvoeren van de efficiëntie maakt dat het systeem bij steeds kleinere afwijkingen van het gemiddelde aanbod overspoeld raakt en in chaos eindigt.[63]
We gaan weer verder. Onder punt c: ‘Verder is het zinvol de wet- en regelgeving aan te passen om het mogelijk te maken om (tijdelijk) ook bekwame, maar onbevoegde verpleegkundigen/ zorgprofessionals te laten werken op bijvoorbeeld IC’s, zodat bij vereiste opschalingen meer mogelijk is.’
Ik kan er niet meer tegen, tegen zoveel ‘ignorance and stupidity’. Waar moeten deze bekwame, maar onbevoegde verpleegkundigen dan wel vandaan komen? Van de verpleegafdelingen? Van de verkoevers? Van de SEH’s? Waar het altijd rustig is, er nauwelijks patiënten komen, en de verpleegkundigen de hele dag duimen zitten te draaien? Kunnen Ikkersheim en Dignum wellicht een weekje meelopen op die afdelingen, aangezien zij denken iets zinnigs te kunnen zeggen over hoe het er in een ziekenhuis aan toegaat?
En natuurlijk hebben ook Ikkersheim en Dignum een mening over het ziektebeeld ‘Long-Covid’, een ziektebeeld dat op geen enkele manier te onderscheiden is van bijvoorbeeld de ‘chronische ziekte van Lyme’, de ziekte van Pfeiffer of welk ander postinfectieus beeld dan ook. Om nog maar te zwijgen van de vraag hoe het ziektebeeld af te grenzen van complexe psychosomatische ‘ziektes’ als fibromyalgie en ME/CVS. Volgens de laatste berichten kan Long Covid gepaard gaan met maar liefst 200 verschillende klachten en symptomen, dus er is voor elk wat wils. Het aantal mogelijkheden is eindeloos.
Overigens kunnen mensen na influenza ook heel lang klachten houden, iets dat al in de tijd van de Spaanse Griep bekend was.[64] Over die andere postinfectieuze beelden heb ik Ikkersheim en Dignum nog nooit gehoord, en ik vraag me ten zeerste af of ze het bestaan ervan weten. Verder heeft het duo glansrijk gemist dat de klachten van mensen die de infectie doorgemaakt hebben, nagenoeg gelijk zijn aan de klachten van mensen die de infectie niet doorgemaakt hebben, zoals ik al vele malen uitgelegd heb.[65] En ook hebben de twee meelmonden blijkbaar gemist dat de prognose op de langere termijn goed is, zoals ook voor het overgrote deel van postinfectieuze klachten ten gevolge van andere infecties het geval is.[66] En dan blijkt tot overmaat van ramp uit een grote Franse studie ook nog dat de sterkst voorspellende factor voor het ontstaan van Long Covid is, dat mensen ervan overtuigd zijn dat ze het hebben, ook al hebben ze de infectie helemaal niet doorgemaakt.[67] Maar die kennis zat blijkbaar ook niet in de wetenschappelijke grabbelton van Ikkersheim en Dignum. Toch menen deze twee kwekkende en kwakende consultants ook hier iets zinnigs over te kunnen zeggen, zonder ook maar ooit één patiënt met deze klachten te hebben gezien of gesproken. Ik vraag me überhaupt af of ze wel eens een ziekenhuis in vol bedrijf hebben gezien. Niet dat het er toe doet, want Ikkersheim en Dignum weten het allemaal al, kunnen het gewoon allemaal, kennis is niet vereist, alleen een hele dikke duim, een computer en een spreadsheet. Grafiekjes en getalletjes. RTL en de NRC. De nieuwe ziekte die opvallend genoeg vooral consultants treft: een onbehandelbare imbecielemie.
De les die uit dit alles geleerd moet worden, is dat mensen als Ikkersheim en Dignum op hele grote afstand van de zorg gehouden moeten worden, aangezien ze daar alleen maar in de weg lopen. Laat ze in Godsnaam opdonderen naar Utopia Fantastica, waar deze louter bullshit producerende non-valeurs gebruik kunnen maken van de door hen geoptimaliseerde zorg.
Onder het kopje ‘R&D’: ‘Leve de wetenschap! De snelheid en effectiviteit waarmee de vaccins zijn ontwikkeld, zijn ongekend. De nieuwe mRNA-technologie is veelbelovend, ook voor andere toepassingsgebieden, en kan mogelijk op lange termijn de wereldbevolking van nog veel meer ziektelast bevrijden.’
De snelheid en effectiviteit van de vaccins: heel effectief blijkbaar. Of wellicht toch niet? Want waarom is de oversterfte in het najaar en begin van de winter van 2021 niet te onderscheiden van de oversterfte in de vorige golven van Covid-19, terwijl in de winter van 2021/2022 85% van de bevolking gevaccineerd was, met in de risicogroepen een nog veel hoger percentage? Terwijl de allerzwaksten zo langzamerhand allemaal in de vorige golven bezweken zouden moeten zijn. Is dat wat je verwacht bij zo’n effectief vaccin? Het antwoord laat zich raden: nee, dat is niet wat je verwacht. Integendeel.
En is het echt allemaal zo veilig? Dat valt nog te bezien. Wekelijks worden nieuwe en vaak ernstige bijwerkingen gemeld. Volgens de auteurs zonder uitzondering zeldzaam, anders krijgen ze het artikel waarschijnlijk niet gepubliceerd, maar hoe zeldzaam de bewuste bijwerking is weet niemand. En over de veiligheid op de langere tijd weten we nog helemaal niets. Leve Big Pharma! Leve Ikkersheim, Koolman en Dignum. We zijn inmiddels bij de vierde prik aangeland, de tweede booster. Ja, nu mogelijk nog met een redelijk effect tegen ernstige ziekte en overlijden door Covid-19, hoewel de methodologie van de meeste studies van een zo bedroevende kwaliteit is, dat het maar de vraag is of we aan die gerapporteerde cijfers over de effectiviteit überhaupt enige waarde moeten toekennen.[68] [69] Het effect op het beperken van de overdracht van SARS-CoV-2 is sowieso nagenoeg nihil, zodat Omikron ongekend snel circuleert. En of vaccinatie nog enig effect heeft op de all-cause mortality valt ernstig te betwijfelen. Verder ken ik inmiddels meer dan tien mensen die binnen enkele maanden drie tot vier keer Covid-19 doormaakten, ondanks de vaccinatie én één of twee boosters, niet zelden gepaard gaande met matige tot ernstige ziekteverschijnselen. Het is de ideale voedingsbodem voor de snelle ontwikkeling van meer resistente stammen. En dat was op het moment van schrijven van dit rapport toch echt al bekend.[70] En dan is de winter nog niet eens in zicht. Lang leve de wetenschap! Heil Big Pharma!
Het kopje ‘Scenariodenken en helder communiceren’. Ik ga er verder geen woorden aan vuilmaken: de enig juiste titel was geweest: waardeloze voorspellingen en goede propaganda.
Onder het kopje OMT: ‘Kijkend naar de resultaten van de pandemiebestrijding en de gegeven adviezen, lijken met name de Deense, Finse en Noorse regering optimale adviezen gekregen te hebben.’
Waarom wordt Zweden niet genoemd? Want hoewel de race wellicht nog niet gelopen is, ligt Zweden ver voor op de concurrentie.[71]
Zucht. Is het nog ver, Grote Smurf?
Onder het kopje ‘Gezondheidszorg: health in all policies’. Onder punt d. ‘De GGD’s kunnen een sleutelrol vervullen bij het ontwikkelen van een preventie-ecosysteem door als netwerkpartij te fungeren.’ Hoe krijg je het opgeschreven: zelfs het toetsenbord zou hiertegen toch moeten protesteren? Het ‘preventieve-ecosysteem’. De sleutelrol van de GGD. Twee hartinfarcten, drie omleidingen en vier maagverkleiningen verder heeft de GGD eindelijk tijd voor u, om samen met u aan uw ‘preventieve-ecosysteem’ te werken. Totdat u er dood bij neervalt, en gezien de wachttijd bij de GGD heeft u een redelijke kans dat dit zal gaan gebeuren.
Het is mooi geweest. Het quotum aan onzin dat mijn hersenen kan verdragen is meer dan vol, al pagina’s lang. Ik scrol het hutseflutsje van Ikkersheim en Dignum verder door, maar kan het niet meer opbrengen om het te lezen. De muze komt nog eenmaal voorbij, nu heeft ze een grijs hemdje aan, van achteren gezien, met de handen zijwaarts naar de hemel geheven. Van pure wanhoop, zou ik denken, maar zo ziet de scène er niet uit. De zon schijnt in het park van Utopia Fantastica, en er is in de verste verte geen vuilniszak te bekennen. Lessen worden geleerd door Ikkersheim en Dignum, maar alleen in Utopia Simplistica. Niet in de echte wereld.
Vele lachsalvo’s later, afgewisseld met hevige donderbuien, drie onzachte landingen op mijn eikenhouten vloer en een kapotte leunstoel later, moet ik mijn nederlaag erkennen. Ik heb het niet gered. Ik heb het niet vol kunnen houden om door te lezen tot de laatste pagina van de drie adviezen van Ikkersheim, Koolman en hun muze Dignum.
Ik heb de gifbeker niet helemaal leeg kunnen drinken, en de zelfkastijding niet tot het eind vol kunnen houden. Ik ben verdronken in dit stinkende moeras van consultancy-blubber. Omdat ik waarschijnlijk vermoedde dat mij dit zou overkomen, heeft het dan ook maanden geduurd voordat ik me ertoe kon zetten deze blog te schrijven, terwijl ik vond dat hij geschreven moest worden. En toch durf ik het aan om een stevige conclusie te trekken, mijns inziens meer dan voldoende onderbouwd.
Als er ooit een periode was waarin duidelijk is geworden hoe waar de stelling van Thomas Sowell is, is het wel deze tijd. Ze is vereeuwigd in de drie adviezen van Ikkersheim, Koolman en Digman:
‘It is hard to imagine a more stupid or more dangerous way of making decisions than by putting those decisions in the hands of people who pay no price for being wrong.’
We zijn terug bij David Graeber en zijn definitie van bullshit jobs. Datgene dat mensen als Ikkersheim en Koolman tot kunst hebben verheven. De vuilniswagens, afgeladen vol met gouden dukaten, die het gebouw van KPMG binnenrijden nadat ze de drie papieren vuilniszakken, rijkelijk gevuld met consultancy-troep afkomstig van Ikkersheim en Koolman, naar Den Haag gereden hebben. Want dát is wat zij bijdragen aan de Nederlandse maatschappij: een enorme vuilnisbelt aan intellectuele gemakzucht en academische luiheid. Om over hun schrikbarende stupiditeit nog maar te zwijgen. Die combinatie maakt dat zij een niet te overschatten gevaar vormen voor de complexe en hyperfragiele westerse maatschappij.
Laten we Ikkersheim en Koolman terugsturen naar het universitaire reservaat en ze goed bewaken, zodat ze niet nog een keer kunnen ontsnappen. Laat hen leven in hun Utopia Simplistica, laat hen dromen in hun Utopia Fantastica en laat hen spelen in hun zandbak, genaamd Utopia Infantilica, vol met plastic modelletjes van speelgoeddukaten, vuilniswagens en grabbeltonnen. Weghouden van de realiteit hoeven we ze niet, ze zouden niet weten hoe die eruitziet. Ik stel voor om de dure kantoren van KPMG tot op het fundament af te breken, en de enorme hoeveelheid gouden dukaten te besteden aan nuttige zaken in plaats van het bekostigen van het leven als God in Utopia Simplistica van mensen als Koolman en Ikkersheim.
Want daarvoor is het de hoogste tijd. Echt de allerhoogste tijd. Want net zoals het Romeinse Rijk ten onder ging aan corruptie, vriendjespolitiek en zelfverrijking, staat ook onze maatschappij op het punt ten onder te gaan aan dezelfde maatschappelijke pathologie. En daar gaat geen GGD iets aan veranderen.
Maar misschien zouden we toch nog eens aan een consultant moeten vragen om hiervoor een oplossing te verzinnen.
Zodat we de palliatieve fase waar we ons nu al in bevinden nog enigszins kunnen bespoedigen.
[1] STRIKE! Magazine – On the Phenomenon of Bullshit Jobs. Accessed December 17, 2021. https://www.strike.coop/bullshit-jobs/
[2] Bullshit Jobs. David Graeber; Penguin Books Ltd, 7 February 2019.
[3] Uit Wob-documenten blijkt dat het Rijk massale controle uitvoert op media en burgers, Substack Daniël van der Tuin, 11 maart 2022.
[4] Wob-documenten: Rijk en techbedrijven werken op grote schaal samen aan mind-control. Substack Daniël van der Tuin, 3 april 2022.
[5] Hoe defensie de eigen bevolking in de gaten houdt. NRC, 15 november 2020.
[6] Wob-documenten: Rijk en techbedrijven werken op grote schaal samen aan mind-control.
[7] Ziekenhuisaccreditaties in Nederland. Baken van kwaliteit of bureaucratisch circus? Ned Tijdschr Geneeskd. 2019;163:C4400.
[8] Die Krankheidserfinder. Wie wir zu Patienten gemacht werden. Jörg Blech, 2003.
[9] Het pillenprobleem. Waarom we zoveel medicijnen gebruiken die niet werken en niet helpen. Dick Bijl, 1e druk, november 2020.
[10] Dure schandalen bij KPMG: een overzicht. Follow the Money, 17 januari 2014.
[11] Coronavirus: The Hammer and the Dance. What the Next 18 Months Can Look Like, if Leaders Buy Us Time. Tomas Pueyo; March 19, 2020.
[12] De tweede golf dat zijn wij: Een pleidooi om COVID-19 in Nederland in te dammen. David Ikkersheim & Xander Koolman. Vrije Universiteit/ KPMG, juni 2020.
[13] Hoe verder in 2021? David Ikkersheim & Xander Koolman. Vrije Universiteit/ KPMG, 21 februari 2021.
[14] Dit zijn de lessen van 1,5 jaar coronacrisis. Om zo de pandemic preparedness van Nederland te vergroten.
[15] Kretzschmar ME, Rozhnova G, Bootsma M, Boven M van, Wijgert J van de, Bonten M. Time is of the essence: impact of delays on effectiveness of contact tracing for COVID-19, a modelling study. medRxiv. Published online June 29, 2020:2020.05.09.20096289. doi:10.1101/2020.05.09.20096289.
[16] Zhang Y, Li Y, Wang L, Li M, Zhou X. Evaluating Transmission Heterogeneity and Super-Spreading Event of COVID-19 in a Metropolis of China. Int J Environ Res Public Health. 2020;17(10):3705. Published 2020 May 24.
[17] Chu DK, Akl EA, Duda S, et al. Physical distancing, face masks, and eye protection to prevent person-to-person transmission of SARS-CoV-2 and COVID-19: a systematic review and meta-analysis. The Lancet. 2020;395(10242):1973-1987.
[18] Jefferson T, Del Mar CB, Dooley L, Ferroni E, Al-Ansary LA, Bawazeer GA, van Driel ML, Jones MA, Thorning S, Beller EM, Clark J, Hoffmann TC, Glasziou PP, Conly JM. Physical interventions to interrupt or reduce the spread of respiratory viruses. Cochrane Database of Systematic Reviews 2020, Issue 11. Art. No.: CD006207.
[19] Jefferson T, Dooley L, Ferroni E, Al-Ansary LA, van Driel ML, Bawazeer GA, Jones MA, Hoffmann TC, Clark J, Beller EM, Glasziou PP, Conly JM. Physical interventions to interrupt or reduce the spread of respiratory viruses. Cochrane Database of Systematic Reviews 2023, Issue 1. Art. No.: CD006207. doi: 10.1002/14651858.CD006207.pub6 Accessed 19 June 2023.
[20] Handel A, Longini IM Jr, Antia R. What is the best control strategy for multiple infectious disease outbreaks? Proc Biol Sci. 2007;274(1611):833-837. doi:10.1098/rspb.2006.0015
[21] He, X., Lau, E.H.Y., Wu, P. et al. Temporal dynamics in viral shedding and transmissibility of COVID-19. Nat Med 26, 672–675 (2020). https://doi.org/10.1038/s41591-020-0869-5
[22] Neil Ferguson’s Imperial model could be the most devastating software mistake mistake of all time. The Telegraph, 16 May 2020.
[23] Ignore Neil Ferguson’s guesswork – the post – mortem on Covid-19 is best left until this is all over. The Telegraph, 11 June 2020.
[24] Flawed modelling is condemning Britain to lockdown. The Telegraph, 21 June 2020.
[25] Ioannidis JPA, Cripps S, Tanner MA. Forecasting for COVID-19 has failed. Int J Forecast. 2022;38(2):423-438. doi:10.1016/j.ijforecast.2020.08.004
[26] Covid-19: Forecasting and Modelling. Volume 707: debated on Tuesday 18 January 2022 in the UK Parliament. https://hansard.parliament.uk/commons/2022-01-18/debates/AB251DCA-8088-485C-BF49-3999C4EE9AC5/Covid-19ForecastingAndModelling
[27] Face masks: what the data say, 06 October 2020. Nature 586, 186-189 (2020).
[28] Haug, N., Geyrhofer, L., Londei, A. et al. Ranking the effectiveness of worldwide COVID-19 government interventions. Nat Hum Behav 4, 1303–1312 (2020).
[29] Oliu-Barton M, Pradelski BSR, Aghion P, et al. SARS-CoV-2 elimination, not mitigation, creates best outcomes for health, the economy, and civil liberties. The Lancet. 2021;397(10291):2234-2236.
[30] China’s Covid nightmare is the final proof: lockdowns were a total failure.
[31] Lockdown benefits ‘a drop in the bucket compared to the costs’, landmark study finds. The Telegraphy, 4 June 2023.
[32] How Fauci and Collins Shut Down Covid Debate. Wall Street Journal, December 21 2021.
[33] Why I spoke out against lockdowns. Martin Kulldorff. Brownstone Institute, June 20, 2021.
[34] What were Lockdowners Thinking? A Review of Jeremy Farrar.
[35] Sweden’s succes shows the true costs of our arrogant, failed establishment. Comment. The Telegraph, 12 August 2020.
[36] Claeson M, Hanson S. The Swedish COVID-19 strategy revisited. The Lancet. 2021;397(10285):1619. doi:10.1016/S0140-6736(21)00885-0
[37] Herby, Jonas & Jonung, Lars & Hanke, Steve, 2022. “A Literature Review and Meta-Analysis of the Effects of Lockdowns on COVID-19 Mortality – II,” Studies in Applied Economics 210, The Johns Hopkins Institute for Applied Economics, Global Health, and the Study of Business Enterprise.
[38] China’s ‘Zero-Covid’ Mess Proves Autocracy Hurts Everyone. The New York Times, 14 April 2022.
[39] Lippi G, Nocini R, Mattiuzzi C, Henry BM. Is body temperature mass screening a reliable and safe option for preventing COVID-19 spread? Diagnosis. Published online September 2, 2021.
[40] The end of the pandemic will not be televised. BMJ 2021;375:e068094.
[41] The evidence is in. Lockdowns kill people – and the more you lockdown, the more you kill. The Telegraph, 18 March 2023.
[42] Allison Pearson meets Anders Tegnell: ‘Lockdown was never on the agenda in Sweden’. The Telegraph, 23 March 2023.
[43] Lockdown benefits ‘a drop in the bucket compared to the costs’, landmark study finds. The Telegraph, 4 June 2023.
[44] Patrick DM, Petric M, Skowronski DM, et al. An Outbreak of Human Coronavirus OC43 Infection and Serological Cross-reactivity with SARS Coronavirus. Can J Infect Dis Med Microbiol. 2006;17(6):330-336. doi:10.1155/2006/152612
[45] Vabret A, Mourez T, Gouarin S, Petitjean J, Freymuth F. An outbreak of coronavirus OC43 respiratory infection in Normandy, France. Clin Infect Dis. 2003;36(8):985-989. doi:10.1086/374222
[46] On the Futility of Contact Tracing. Jay Bhattacharya & Mikko Packalen. Critical Essay. Inference, 3 september 2020. Volume 5: Issue 3.
[47] Polack FP, Thomas SJ, Kitchin N, et al. Safety and Efficacy of the BNT162b2 mRNA Covid-19 Vaccine. New England Journal of Medicine. 2020;383(27):2603-2615.
[48] Baden LR, el Sahly HM, Essink B, et al. Efficacy and Safety of the mRNA-1273 SARS-CoV-2 Vaccine. New England Journal of Medicine. 2021;384(5):403-416.
[49] Wang J, Chen X, Guo Z, et al. Superspreading and heterogeneity in transmission of SARS, MERS, and COVID-19: A systematic review. Computational and Structural Biotechnology Journal. 2021;19:5039-5046.
[50] Are we underestimating seroprevalence of SARS-CoV-2? BMJ 2020;370:m3364.
[51] Mass testing for covid-19 in the UK. BMJ 2020;371:m4436.
[52] Wob-documenten: Coronapaspoort was politieke wens van Europese Unie en minister De Jonge. Daniël van der Tuin, 12 april 2022. https://danielvdtuin.substack.com/p/wob-documenten-coronapaspoort?s=r
[53] Hugo de Jonge, Sywert en de mondkapjesdeal: in het buitenland zou dit corruptie heten.
[54] Route D66: hoe politiek, overheid en ICT-Consulent elkaar de bal toespelen.
[55] Levitt M, Scaiewicz A, Zonta F. Predicting the Trajectory of Any COVID19 Epidemic From the Best Straight Line. Preprint. medRxiv. 2020;2020.06.26.20140814. Published 2020 Jun 30. doi:10.1101/2020.06.26.20140814
[56] Ruim 15.000 verpleegkundigen te weinig in 2022. Nursing, 11 november 2022.
[57] SEH-artsen: Ziekenhuizen niet voorbereid op griepgolf. Nieuws. Medisch Contact, 8 februari 2018.
[58] Overbelaste huisartsenzorg dreigt in negatieve spiraal te belanden.
[59] Omzetplafonds verzekeraars brengen ggz-behandelaars aan de rand van de afgrond. Follow the Money, 7 september 2020.
[60] GGZ-instelling scheert langs afgrond, oprichter vertrekt als miljonair. Follow the Money, 21 januari 2020.
[61] De jacht op de verdwenen miljoenen van Dokter Bosman.
[62] Chaos in de jeugdzorg is een goudmijn voor adviesbureaus. Follow the Money 2022.
[63] Antifragile. Nassim Joachim Taleb. Random House USA Inc, 2014.
[64] Honigsbaum M, Krishnan L. Taking pandemic sequelae seriously: from the Russian influenza to COVID-19 long-haulers. The Lancet. 2020;396(10260):1389-1391. doi:10.1016/S0140-6736(20)32134-6
[65] Stephenson T, Pinto Pereira SM, Shafran R, et al. Physical and mental health 3 months after SARS-CoV-2 infection (long COVID) among adolescents in England (CLoCk): a national matched cohort study. The Lancet Child & Adolescent Health. 2022;6(4):230-239.
[66] Radtke T, Ulyte A, Puhan MA, Kriemler S. Long-term Symptoms After SARS-CoV-2 Infection in Children and Adolescents. JAMA. 2021;326(9):869-871. doi:10.1001/JAMA.2021.11880
[67] Matta J, Wiernik E, Robineau O, et al. Association of Self-reported COVID-19 Infection and SARS-CoV-2 Serology Test Results With Persistent Physical Symptoms Among French Adults During the COVID-19 Pandemic. JAMA Intern Med. 2022;182(1):19-25. doi:10.1001/jamainternmed.2021.6454
[68] Meester R, Bonte J. The test-negative design: Opportunities, limitations and biases. J Eval Clin Pract. 2023 Jun 19. doi: 10.1111/jep.13888. Epub ahead of print. PMID: 37335621.
[69] Fung K, Jones M, Doshi P. Sources of bias in observational studies of covid-19 vaccine effectiveness. J Eval Clin Pract. 2023 Mar 26. doi: 10.1111/jep.13839. Epub ahead of print. PMID: 36967517.
[70] Garcia-Beltran WF, Lam EC, St Denis K, et al. Multiple SARS-CoV-2 variants escape neutralization by vaccine-induced humoral immunity [published correction appears in Cell. 2021 Apr 29;184(9):2523]. Cell. 2021;184(9):2372-2383.e9. doi:10.1016/j.cell.2021.03.013
[71] Sweden’s no-lockdown COVID strategy was broadly correct, commission suggests. CBC news, 25 Februari 2022.