Romeo o Romeo, waarom zijt gij Romeo
“Mere combat skills do not make you an officer of the law, you must have a firm grip over your biases, assumptions and fears.
“A police officer oblivious to their errors and shortcomings is no different from the Gestapo.”
Abhijit Naskar
Op maandag 4 juli werd ik thuis gearresteerd op verdenking van ‘bedreiging van politieagenten’. Er volgden in totaal 38 uren hechtenis. Het was in vele opzichten een louterende ervaring.
Ik was niet thuis op het moment dat de agenten bij mij voor de deur stonden. Blijkbaar was de politie met vier man uitgerukt, zoals ik pas later van mijn vrouw hoorde. Verwachtte men wellicht dat ik mij fysiek zou verzetten? Nog later hoorde ik van de achterbuurman dat er ook bij hem agenten op de oprit stonden om te voorkomen dat ik via de achtertuin over de schutting zou vluchten. Ik schoot in de lach: de tijd dat ik soepeltjes over een schutting van twee meter hoog sprong, ligt al enige tijd achter me. Bovendien was ik niet van zins om ervandoor te gaan. Niet omdat ik nou zo moedig ben en geen angst ken. Maar er is een verschil tussen angst kennen en ernaar handelen. Bovendien ligt datgene wat ik het meeste vrees, ruim buiten het bereik van politie en justitie. En zolang mijn leven en dat van mijn kinderen niet direct in gevaar is, is vluchten geen optie.
Hoe dan ook, nadat ik telefonisch contact met deze agenten had gehad, waren er bij mijn aankomst nog twee van hen aanwezig. De aanhouding en de rit naar het politiebureau verliepen gemoedelijk. Ik heb me geen moment bedreigd of geïntimideerd gevoeld. Toen ik daar een opmerking over maakte, zei een van de agenten: ‘Tja, wij zijn nu eenmaal de veldwachters uit Salland, en hier gaat alles wat gemoedelijker.’ Hij had na mijn telefoontje het vertrouwen dat ik mijn afspraak na zou komen en gewoon op zou komen dagen. En dat deed ik. Overigens ben ik tijdens mijn verblijf in het staatshotel ook uitermate correct en vooral menselijk behandeld door de diverse politieagenten. Het heeft bij mij het vertrouwen teruggebracht in een deel van het politiekorps. Het is niet het uniform dat aangeeft welke persoon erin zit, het is hoogstens zo dat sommigen het als een vrijbrief zien om zich als beest te gedragen.
In de auto ging het al snel over de inzet van Romeo’s bij rellen en protesten. Ik probeerde de twee agenten duidelijk te maken dat de woede die het optreden van deze eenheden oproept bij een deel van de bevolking óók op hen afstraalt. En dat dit een enorm wantrouwen veroorzaakt tegen de politie als geheel. Ik vroeg hen of zij daar wel eens over nadachten en of ze hier een mening over hadden. De man die naast me zat antwoordde dat hij daar zeker een mening over had, maar hij deelde die vanzelfsprekend niet met mij. En toch schemerde voor een goed verstaander zijn mening door in zijn antwoord: ‘Tja, ik heb daar een mening over, maar ik sta daar niet, dus ik kan er ook niet veel over zeggen.’ Soms is één zin veelzeggender dan duizend woorden. Hij staat daar niet. En hij zal er waarschijnlijk nooit staan. Een soortgelijk antwoord kreeg ik van de oudste rechercheur tijdens het verhoor. Ook hij had daar wel ‘een mening over’, en verder liet hij desgevraagd weten dat er ‘onderling met de collega’s zeker over gesproken werd’. Maar hij voegde eraan toe dat hij ook wel eens dingen moest doen die hem tegenstonden of waar hij het niet mee eens was, maar dat dat nu eenmaal bij zijn vak hoorde. Waarop ik hem vroeg hoever hij daarin zou gaan, en of er voor hem een moment zou kunnen komen dat hij zou besluiten aan bepaald beleid niet (meer) mee te werken omdat hij er de verantwoordelijkheid niet voor zou willen dragen. Hij begreep de suggestie: waar houdt de gehoorzaamheid aan de leiding van het politiekorps op, beschermd door de paraplu van de ‘de wet’, en waar begint de persoonlijke verantwoordelijkheid voor het eigen handelen.
De luchtplaats in het cellencomplex van het politiebureau Zwolle is niet meer dan een kaal hok van naar schatting 10 x 5 meter, begrensd door vier hoge muren. De bovenkant is afgesloten met een rooster waardoor men kleine vierkantjes lucht kan zien. Maar ook de lucht bevindt zich achter tralies. En omdat de hoogte van de roosters zelf ook enkele centimeters is, heb je alleen goed zicht op de blauwe lucht en de wolken wanneer je recht omhoogkijkt. Het benadrukt nog eens het gevoel van ‘gevangen zijn’.
Wat het luchten zo bijzonder maakte, waren de andere gevangenen. Een Koerd vertelde mij hoe hij vijf keer had moeten vluchten met zijn vrouw en drie kinderen: van Irak naar Syrië, van Syrië naar Turkije, van Turkije naar Beiroet, om uiteindelijk in Nederland terecht te komen. Hij vertelde mij hoe een oom en een neef zittend voor hun eigen voordeur werden doodgeschoten vanuit een politieauto, maar dat in het proces-verbaal stond dat de agenten hadden geschoten uit zelfverdediging. Verder vertelde hij hoe kinderen gescheiden van de ouders in eenzame opsluiting werden vastgezet zonder dat ouders en familie ze mochten bezoeken, zelfs vanaf een leeftijd vier à vijf jaar. En dat deze kinderen in de gevangenis zo slecht te eten kregen dat daarna niet zelden een opname in het ziekenhuis nodig was. Als ze al levend de gevangenis verlieten. En dit zijn geen zeldzame of ongewone gebeurtenissen.[1] Ik wilde eerst niet geloven dat deze dingen gebeuren, maar blijkbaar heb ik nog steeds een te naïef beeld van de wereld.[2] [3] Voor de Turkse politie zijn Koerden blijkbaar uitschot: ongedierte dat zo snel mogelijk uitgeroeid moet worden. En volgens de Turkse overheid gebeurt alles binnen de kaders van de wet. Hoe het Turkse regime dat doet wordt in referentie 1 goed verteld. Ik raad eenieder aan dit artikel te lezen. Wellicht zien sommigen de parallellen met de ontwikkelingen in Nederland wat betreft de relatie tussen overheid en burger in de laatste jaren. Als men de moed heeft om deze parallellen te zien.
Dat ik aangehouden zou worden na het delen van een naam van een Romeo op social media kwam niet helemaal onverwacht. Wat ik niet zag aankomen was dat de tenlastelegging ‘bedreiging van politieagenten’ zou zijn. Het heeft me enkele uren gekost om te bedenken waar ik die bedreiging dan zou hebben geuit. ’s Nachts om 03:00 viel het kwartje. Het moest de tweet zijn waarin ik de naam van deze Romeo noemde. Mijn tekst in deze tweet was: ‘Fijn dat je er morgen weer bij bent (bij het boerenprotest), neem je je boksbeugel en bivakmuts mee?’ Deze zinnen zullen niet de aanleiding geweest zijn, tenminste, zolang sarcasme nog niet bij wet verboden is. Ik vermoedde dat de tenlastelegging volgens de officier van justitie in deze zin zat: ‘Misschien krijg je van de boeren nog wel een koekje met wat stikstof of een kopje koffie met een scheutje ammoniak’. Ook dat is uit hetzelfde sarcastische vaatje getapt, en bleek inderdaad de grond te zijn voor mijn arrestatie zoals tijdens mijn verhoor werd bevestigd.
Dezelfde stijlfiguur had ik in een iets andere vorm al eerder gebruikt in de blog ‘De beroepsuitvreter’ waarmee ik duidelijk maakte dat Tjeerd de Groot zelfs voor zijn eigen schaduw nog bang is, terwijl hij wel vanuit een zwaarbeveiligde Tweede Kamer hard stond te klappen voor Zelensky. Een president die, net als zijn voorgangers, uitblinkt in corruptie en zelfverrijking.[4]
Vanzelfsprekend hield de tweet gericht aan deze Romeo geen bedreiging in: het was zondag, de boerenprotesten zouden de volgende dag plaatsvinden en het protest was gericht tegen het stikstofbeleid. En omdat de boeren volgens deze overheid te veel ammoniak en stikstof produceren achtte ik aannemelijk dat de Romeo’s een stikstofkoekje en een kopje smerig smakende koffie aangeboden zouden krijgen. Gedeelde smart is halve smart, en een scheutje ammoniak in de koffie staat in geen verhouding tot de gifbeker die de boeren door deze overheid gedwongen worden leeg te drinken. Maar het sarcasme in deze zin zag de officier van justitie er blijkbaar niet in, of hij wilde dat niet zien. En verder laat ook de kennis van de toxicologie van de officier enigszins te wensen over.
Om de laatste stelling toe te lichten is het wellicht goed om hier een kleine cursus ‘Toxicologie voor beginners’ in te lassen. In het stikstofdebat gaat het over twee stoffen: stikstofoxiden en ammoniak. Van de stikstofoxiden zijn er twee varianten, stikstofmonoxide en stikstofdioxide. Bij de eerste variant is één atoom stikstof gebonden aan één atoom zuurstof, bij de tweede variant aan twee atomen zuurstof. Samen worden zij aangeduid als NOx. In de lucht wordt stikstofmonoxide al snel omgezet in stikstofdioxide. Stikstofmonoxide is voor mensen ongevaarlijk, stikstofdioxide kan gevaarlijk zijn voor mensen, maar alleen in extreem hoge concentraties. Stikstofdioxide ontstaat in feite bij alles wat verbrand wordt, en het zit uiteraard ook in mest. Goed beschouwd ontstaat er alleen een stikstofdioxide-intoxicatie wanneer men een tijdje aan de uitlaat van een auto lurkt of als men langdurig boven het hellevuur hangt. Ik ga ervan uit dat deze Romeo het eerste niet spontaan zal doen, het tweede zullen de Romeo’s allen rustig af moeten wachten. Ik gun het ze in ieder geval van harte. Dan is er nog een klein detail dat hier genoemd moet worden: beide varianten passen niet in een koekje, omdat het om een gas gaat. Daarmee wordt het lastig om er stikstofkoekjes van te bakken.
Dan ammoniak, het tweede stofje in het stikstofdebat: Men moet ook hier twee vormen onderscheiden: ammoniak, met als formule NH3 en ammonia met de formule NH4. NH3 is alleen toxisch in zeer hoge concentraties, en het is erg moeilijk om de hoeveelheid ammoniak die nodig is om iemand ziek te maken in een koffiekopje te schenken. Het heeft namelijk de neiging om weg te vliegen. Al was het maar omdat het ook hier om een gas gaat. Maar ammoniak kan ook opgelost worden in water, en het product hiervan kennen we allemaal als schoonmaakmiddel. Dan is ammoniak wel toxisch, maar alleen als het puur gedronken wordt. In dat geval geeft het brandwonden in de mond en de slokdarm. Maar om dit te bereiken is een scheutje schoonmaakmiddel in de koffie bij lange na niet genoeg. Daarvoor moet men gericht een aanzienlijk deel van een fles leegdrinken, zoals mensen dat bijvoorbeeld bij een suïcidepoging doen. En daarmee wel letsels aan slokdarm en mond oplopen, maar niet hun doel bereiken: ze gaan er vrijwel nooit aan dood. Een scheutje schoonmaakmiddel in de koffie is waarschijnlijk vies, maar niet toxisch. Bovendien doelde ik op de ammoniak in mest en niet op het schoonmaakmiddel. Boeren maken hun trekkers over het algemeen niet schoon met ammoniak maar met de hogedrukspuit, dus ik acht de kans klein dat een van hen ammoniak had meegenomen, behalve in de vorm van mest. Overigens kan een ongelukje met een hogedrukspuit ook tot ernstig letsel leiden, zoals ik helaas zelf heb gezien in de praktijk, maar ik zal hier niet verder op ingaan. Voordat je zelf op het idee zou komen, weet de officier er wellicht weer een bedreiging van politieagenten van te maken. Hoe dan ook, het toebrengen van ernstig letsel door middel van stikstof(oxiden) in een koekje, wat praktisch gezien al onmogelijk is, of met een scheutje mest met daarin een lage concentratie ammoniak, en dat dan weer verdund met koffie, is wel een héél creatieve onderbouwing voor de aanklacht ‘bedreiging van politieagenten’. Enige bijscholing in de toxicologie zou hier wellicht nuttig kunnen zijn ter voorkoming van misverstanden in de toekomst. Tenzij de officier een heel ander doel voor ogen had, dat veel aannemelijker is: het intimideren van een burger met een onwelgevallige mening.
Romeo’s
Het ging natuurlijk ook niet om ‘bedreiging van politieagenten’. Die officiële reden voor de arrestatie is in het verhoor ook niet ter sprake gekomen, en stond alleen op papier als tenlastelegging. De eerste vraag die gesteld werd in het verhoor, was of ik wist waarom ik daar zat: en dus noemde ik de officiële reden voor aanhouding. Maar dat was natuurlijk niet de echte reden. Het ging over het delen van de naam van een Romeo op social media en dáárover ging de rest van het verhoor. Over de vermeende bedreiging van politieagenten is verder helemaal niet meer gesproken.
Maar wat zijn eigenlijk deze teams van Romeo’s? Feitelijk zijn het arrestatieteams die ingezet worden bij rellen en demonstraties. Dat ze ingezet worden, wordt door de politie niet ontkend.[5] Volgens de politie is het doel van deze teams om ‘in te grijpen waar het nodig is’, door ‘crewleden tussen de relschoppers te zetten’. Volgens de politie ‘proberen de Romeo’s de angel eruit te halen, omdat er altijd een leider is of meerdere relschoppers die het meest actief zijn’. Volgens ene Erik Sanders, die de Romeo’s traint, ‘haal je daarmee de motor uit de groep [demonstranten]’. En het is van ‘levensbelang’, zo zegt deze Sanders, dat ze anoniem blijven. Anders zou een groep mensen zich tegen hen kunnen keren, of zou hun familie gevaar lopen.
Maar klopt dit geschetste beeld over de inzet van Romeo’s met de werkelijkheid zoals ik die als burger zie, en zoals velen die zien met mij? Was het nodig ‘in te grijpen’ terwijl ik rustig in gesprek was met een man ouder dan ik, in een zijstraatje bij een protest op het Museumplein, toen er al geen protestverbod meer was? Was het nodig om hem met zeven gemaskerde mannen en met een overmaat aan geweld een overvalbusje in te sleuren, terwijl hij zich geen moment verzette? Dit is een ervaring die ik deel met andere burgers die van nabij getuige waren van soortgelijke praktijken. Was het nodig om dergelijke mensen met veel geweld te arresteren? Mensen die niet eens in staat zijn tot het veroorzaken van rellen of het plegen van geweld. Laat staan dat ze de ‘motor’ zijn van een demonstratie. En wanneer deze mensen vervolgens aangifte deden, werd die niet in behandeling genomen door de officier van justitie, óf de rechter volgde onvoorwaardelijk de lezing van deze Romeo’s. Het recht beschermt de macht, niet het recht. En de burger al helemaal niet.
Zet men ‘crewleden’ onopvallend tussen relschoppers door met een overvalbusje of politiebusje ergens te stoppen, waarna er 7 tot 9 man het busje uitstormen, gummiknuppels in de hand, die vervolgens willekeurig een persoon uit de groep trekken en vaak met veel geweld het busje insleuren? Beschermd door andere teamleden, die hen achteruitlopend afschermen, wederom de knuppel geheven, waarbij iedereen die te dichtbij komt wordt afgetuigd? Is dat wat Sanders bedoelt met de ‘motor uit de groep halen’? En meent Sanders echt serieus dat Romeo’s zich onopvallend tussen de menigte begeven, als ze met een oortje in, de knuppel in de hand en met bivakmutsen op een overvalbusje uitstormen? Ik verzin dit niet, de beelden worden veelvuldig gedeeld op social media, en ook op YouTube zijn er meer dan voldoende voorbeelden te vinden.
Is ‘de motor uit de groep halen’ echt het doel van de inzet van de Romeo’s? Naar mijn overtuiging niet, niet zoals het in de praktijk plaatsvindt. Dit is de strategie van politie-eenheden zoals die onder autoritaire en totalitaire regimes wordt ingezet. Een strategie die in werkelijkheid een heel ander doel heeft: het intimideren en het aanjagen van angst bij burgers die een mening hebben die de overheid onwelgevallig is. Het verschijnsel is allesbehalve nieuw en de geschiedenis kent vele voorbeelden van het door de overheid inzetten van knokploegen om dissidenten het zwijgen op te leggen. De Sturm-Abteilung (SA) van de nazi’s is het meest beruchte en meest bekende, maar allesbehalve het enige voorbeeld.[6]
Ik denk dat het doel van de inzet van Romeo’s is om te laten zien hoe groot de macht van de politie is, en om de protesterende burger duidelijk te maken dat hij nergens veilig is. En dat is die burger ook niet, omdat het ‘uit de groep halen’ van demonstranten volledig willekeurig gebeurt, en daarmee de angst wordt gecreëerd dat jij de volgende kan zijn. Ook wanneer je alleen bent gekomen om vreedzaam te protesteren. Belangrijker is dat er vanaf het moment van aanhouding tot de aankomst bij het politiebureau geen enkele controle is over wat er in het arrestantenbusje gebeurt. Daarbij is het nog maar de vraag in hoeverre deze Romeo’s op het politiebureau door hun collega’s in toom worden gehouden wanneer zij hun fysieke of psychologische agressie loslaten op de arrestant. Men zou kunnen beargumenteren dat ‘body-camera’s’ hiervoor een oplossing zouden kunnen zijn, maar dat is maar de vraag. Er zijn meerdere voorbeelden bekend uit de VS, waarbij aangetoond werd dat deze camerabeelden zodanig door politie en justitie gemanipuleerd werden dat ze de lezing van de agent bevestigden, terwijl door omstanders of vaste camera’s gefilmde beelden een heel andere werkelijkheid schetsten.[7] [8] Het groepsdenken binnen de teams van Romeo’s zorgt er tevens voor dat de lezing van het gebeurde hoogstwaarschijnlijk nooit door een ander teamlid zal worden weersproken, een fenomeen dat bekend staat als ‘the blue code of silence’.[9] [10] En dat daarbij de werkelijkheid geweld aangedaan wordt, hoeft niemand te verbazen: ook daarvan zijn meerdere gevallen bekend.[11] De zaak rond boerenzoon Jouke Hospes is het meest recente treurige voorbeeld. Hij zou met zijn trekker op politiemensen ingereden zijn, maar uit een filmpje, opgenomen door een omstander, blijkt dat hij met een grote boog om de bewuste politieagent heen rijdt, en die agent vanaf minstens tien meter vanaf de zijkant op de trekker schiet.[12] Dat is één ding. Maar wat nog erger is: de politieagent heeft niet spontaan zijn lezing van het gebeuren gecorrigeerd. Sterker nog, nadat hij schoot zonder reden, probeerde hij zijn daad ook nog te rechtvaardigen door het proces-verbaal te vervalsen. En enkel en alleen omdat hij op heterdaad werd betrapt dankzij deze filmbeelden, bleef hem geen andere keus dan te erkennen dat hij verkeerd gehandeld had. Uit deze beelden bleek namelijk dat de werkelijkheid een hele andere was dan hij in zijn proces-verbaal geschetst had. Na het gebeuren probeerde de politie het gedrag van deze schietgrage agent zelfs nog goed te praten: hij zou zijn collega’s hebben willen beschermen, collega’s die nog verder weg stonden van Jouke en de tractor dan hij zelf. Het Openbaar Ministerie seponeerde de zaak, eveneens omdat het geen andere keus had. Maar het behoeft weinig voorstellingsvermogen om te voorspellen wat er met Jouke gebeurd zou zijn als het filmpje niet gemaakt was. Dan had hij poging tot doodslag aangesmeerd gekregen, een strafblad gekregen en was hij waarschijnlijk zelfs veroordeeld en opgesloten. En misschien nog wel het meest zorgwekkende is dat verschillende collega’s van deze agent moeten hebben gezien wat er in werkelijkheid gebeurde, maar hierover zwegen: de blue code of silence. Uiteindelijk, bijna een jaar later, zou het Openbaar Ministerie besluiten om over te gaan tot vervolging van de bewuste agent wegens poging tot doodslag.[13] Hoe anders zou het zijn gelopen als Jouke niet vrijgepleit was door een toevallige voorbijganger die het gebeuren filmde.
Verdachte van een strafbaar feit.
Uiteindelijk spitst de discussie zich toe op het feit dat ik de naam van een Romeo deelde op social media. Overigens was de man in verschillende filmpjes uitermate goed herkenbaar, en het is nauwelijks mogelijk dat hij nog anoniem was. Het gaat om filmpjes van het begin van de coronacrisis, toen Romeo’s nog geen sjaals en bivakmutsen droegen om hun gezicht te bedekken. Dat veranderde later. Nu zijn vrijwel alleen de ogen nog zichtbaar en voor het overige zijn de gezichten bedekt. Om zich zo ‘onopvallend in de menigte te begeven’. Wie denkt Sanders eigenlijk te kunnen overtuigen met zijn volstrekt ongeloofwaardige uitspraken?
Dat ik die naam op Twitter heb geplaatst met de foto van de betreffende persoon ontken ik niet: dat heb ik inderdaad gedaan. Dat wordt dan ook door de vele Hommelhaters aangevoerd als reden voor mijn arrestatie, maar dat is officieel niet het geval. Al was het maar omdat dát niet strafbaar is. De officiële tenlastelegging was ‘bedreiging van politieagenten’. Dát was deze woeste kudde Hommelhaters blijkbaar nog niet opgevallen. Haat vertroebelt de rede en het gezonde verstand.
En dan is er de Politie Eenheid Amsterdam zélf die op Twitter een opvallend bericht deelde, dit naar aanleiding van een tweet van hun collega’s in Salland. In de tweet van Politie Salland staat genoemd dat een ‘50-jarige man is aangehouden wegens online ‘bedreiging van politieagenten’. Maar deze reden van aanhouding is niet datgene waarop de Politie Eenheid Amsterdam ingaat. Zij benoemt iets dat officieel niets met de aanklacht te maken heeft. Zij schrijven dat ‘de man via social-media foto’s en namen van politieagenten verspreidde’ Daarna volgt het cruciale zinnetje: ‘Dat vinden wij als politie onacceptabel.’ Mijn interpretatie van het recht en de wet is simpel: zij moeten de burger beschermen tegen onrecht, in welke vorm dan ook. Dat is de geest van de wet. De letter van de wet omschrijft zo nauwkeurig mogelijk wat de geest van de wet zou moeten zijn. Maar omdat het om woorden en definities gaat, zijn wetteksten voor velerlei uitleg vatbaar. En wat die uitleg zou moeten zijn wordt al doende gedefinieerd door de jurisprudentie.
Wat ik deed, het delen van foto’s en namen van Romeo’s, is niet strafbaar. Hierover is wetgeving in de maak, maar die wetgeving is er nog niet. Wat wet wordt, is op dit moment nog geen wet. Volgens de letter van de wet ben ik dus niet in overtreding en heb ik geen misdrijf begaan. Dat is de ene kant van de zaak. Een veel belangrijkere vraag is, of mijn daad in de geest van de wet is. Met andere woorden: was de reden van mijn daad om rechteloosheid te voorkomen? Nog belangrijker is: was mijn daad in dat licht bezien moreel en ethisch juist? Daar mag iedereen het zijne van denken. In mijn beleving als gewone burger is dat het meest essentiële aspect van wetgeving: wat is binnen een maatschappij moreel juist en ethisch aanvaardbaar? Daaruit volgt namelijk automatisch wat het recht moet inhouden; het voorkómen van rechteloosheid, maar eigenlijk het voorkómen van immoreel en onethisch gedrag.
En dat is exact waar het hier om gaat: het verschil tussen de letter van de wet en de geest van de wet. Ik geef hier mijn visie vanuit mijn perspectief als gewone burger. Ik ben geen filosoof, ik ben juridisch niet onderlegd, en Godzijdank ben ik ook geen rechtsfilosoof. Want we hebben allemaal kunnen lezen hoe een klein legertje rechtsgeleerden en filosofen hun smoezelige en dubieuze overtuiginkjes aan het volk probeerde te verkopen als zijnde rechtvaardig en moreel juist. We hebben kunnen zien hoe een hoogleraar rechtsgeleerdheid zich schandalig misdroeg ten opzichte van een gepromoveerde rechtsfilosofe, en in essentie haar het zwijgen probeerde op te leggen. En oh ironie: het is een van de weinige rechtsfilosofen die wél een proefschrift schreef dat de moeite van het lezen waard is, in tegenstelling tot de vele proefschriften van juristen en filosofen die ongezien en ongelezen de open haard in kunnen. En het meest treurige is nog wel dat haar these als titel heeft: ‘Het spook van Weimar – een democratie in crisis’, waaruit blijkt dat deze rechtsfilosofe op haar nog jonge leeftijd al over meer historisch besef beschikt dan deze bij benadering veertig jaar oudere hoogleraar rechtsgeleerdheid in zijn hele leven zal kunnen ontwikkelen. De conclusie is dan ook dat we van deze moreel gedegenereerde ‘rechtsgeleerden’ geen diepgaande inzichten hoeven te verwachten over wat rechtvaardig is en wat niet. Laat staan dat zij ons iets kunnen vertellen over wat moreel juist is om te doen, en wat niet.
Ik dwaalde even af, maar soms is het goed om enige context te geven bij de tijd waar we in leven. Ik ga verder waar ik gebleven was, en de volgende vraag is dan: wordt onze overheid in haar handelen gedreven door de letter van de wet, of door de geest van de wet. In de zoektocht naar het antwoord, vroeg ik me af wat de functie van de politie in onze samenleving is. Volgens haar eigen omschrijving is de taak van de politie de volgende: ‘De politie heeft tot taak in ondergeschiktheid aan het bevoegd gezag en in overeenstemming met de geldende rechtsregels te zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die deze behoeven.’
‘…in ondergeschiktheid aan het bevoegd gezag en in overeenstemming met de geldende rechtsregels te zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde…’
‘Geldende rechtsregels’
De geldende rechtsregel is in dit geval dat ik foto’s en namen van politieagenten mag verspreiden op social media. Het mag zo zijn dat dit in de nabije toekomst verandert, maar dít is de rechtsregel zoals die gold op het moment dat ik dit deed. En zoals uit de omschrijving van haar taak blijkt, zijn het die geldende rechtsregels die de politie wordt geacht te handhaven. En het is niet aan de politie om daar een eigen invulling aan te geven. In dat licht bezien is de vraag: worden door de Politie Eenheid Amsterdam alleen díe rechtsregels gehandhaafd die zij als ‘acceptabel’ beschouwt? En schuift zij als handhavende macht, en dus niét als wetgevende macht, de rechtsregels opzij die zij ‘onacceptabel’ vindt? Is dit de willekeur van de handhavende macht die wij als burgers maar hebben te slikken? En als de Politie Eenheid Amsterdam mijn daad, namelijk het verspreiden van de namen en foto’s van Romeo’s, ‘niet acceptabel vindt’, hoe en waar is deze ‘onacceptabel daad’ dan in de communicatie tussen de Politie Eenheid Amsterdam en de officier van justitie getransformeerd naar een ‘online bedreiging van politieagenten? Hoe moet ik dit zien in de eigen taakomschrijving van de politie?
Is er wellicht een relatie tussen deze constateringen en het feit dat ik al maandagavond om 21:00 werd aangehouden, maar pas de volgende dag om 15:00 werd gehoord? Ja, ik begrijp dat het druk was door de boerenprotesten, maar dat was te voorzien. En hoe moet ik het duiden dat ik na het verhoor op dinsdag om 16:00 van de hulpofficier te horen kreeg dat ik alleen nog maar even hoefde te wachten op de afwikkeling van de formaliteiten en daarvoor nog even ‘in bewaring gesteld moest worden’, maar dat ik, zodra de dagvaarding klaar was, op vrije voeten zou worden gesteld? Mét de dagvaarding, omdat men dan geen deurwaarder hoefde te sturen om die aan mij te overhandigen? Waarom werd ik pas de volgende dag om 11:30 vrijgelaten – overigens zonder dagvaarding – waarbij ik moet vermelden dat mijn advocaat om 8:30 diezelfde ochtend in niet mis te verstane woorden liet weten dat er geen enkele reden was om mij (nog langer) vast te houden? Was het een kwestie van machtsvertoon van het openbaar ministerie om mij zo lang (mogelijk) vast te houden? Was het de bedoeling om mij een lesje te leren voor het begaan van een daad die volgens de wet geen misdrijf is, maar die voor hen ‘onacceptabel’ was? Wonen we inmiddels in een land waarin ik een door de wol geverfde strafpleiter nodig heb om me te verdedigen tegen het justitieel apparaat? En dat terwijl ik het ‘onderzoek’ naar mijn vermeende ‘misdrijf’ op geen enkele manier getraineerd heb en niets te verbergen heb? Is dat wat de Politie Eenheid Amsterdam ‘acceptabel’ vindt? Omdat het binnen de letter van de wet gebeurde?
Het zijn vragen die ik aan de officier van justitie zal stellen tijdens de zitting.[14]
Intermezzo
Helaas kwam die zitting er niet. Want na maanden talmen, seponeerde de officier van justitie de zaak wegens onvoldoende bewijs, iets wat mijn advocaat mij al voorspelde. Hiervoor waren overigens wel meerdere aansporingen nodig van mijn advocaat. Het Openbaar Ministerie kon niet anders: wat ik deed was niet strafbaar. Zou de officier besluiten om de zaak voor de rechter te brengen, dan zou hij van de rechter waarschijnlijk een fikse draai om de oren krijgen, zo stelde mijn advocaat. Zou de officier de zaak seponeren, dan zou hij ook gezichtsverlies lijden. De enige optie die overbleef was de zaak traineren, zodat een sepot niet zo op zou vallen.
We komen terug bij de kern van dit betoog: de inzet van Romeo’s valt volgens de wetgevende macht binnen het kader van de wet. Maar de essentiële vraag is, of zou moeten zijn: valt de inzet van Romeo’s binnen de letter van de wet of binnen de geest van de wet, met andere woorden: valt de inzet moreel en ethisch te rechtvaardigen? En daaruit voortvloeiend: is het doel van het inzetten van deze teams het voorkómen van rechteloosheid? Ik heb daar een duidelijke mening over: nee, dat is niet het doel, en het is zéker niet de uitwerking.
Is het binnen de letter of de geest van de wet dat onze overheid op de meest creatieve manieren massaal probeert binnen de letter van de wet te blijven, maar daarbij doelbewust de geest van de wet op alle mogelijke manieren negeert of probeert te omzeilen, zoals Wouter Aukema, Marc van der Vegt, Cees van den Bosch en Daniël van der Tuin genadeloos blootlegden in hun analyse van de WOB-documenten?[15] [16] En dat de overheid er zelfs niet voor terugdeinst om de wet naast zich neer te leggen als men dat ongezien kan doen? En is het binnen de geest van de wet dat een premier van een land stelt dat hij de wet terzijde mag schuiven als hem dat zo uitkomt?[17] Is dat wettelijk, rechtvaardig en moreel juist?
Is het in de geest van de wet om de bevolking doelbewust angst aan te jagen om mensen zo makkelijker te kunnen dresseren? Is het in de geest van de wet om een deel van de bevolking het doelwit te laten worden van treiteringen, intimidatie en agressie, door ze te verplichten een mondkapje te dragen, in de wetenschap dat dit geen enkel effect heeft op het door de overheid beleden doel van beperken van de verspreiding van een virus?[18] Dit was namelijk het enige doel van de overheid: mensen die geen mondkapje droegen, waren onmiddellijk ‘zichtbaar’ als mensen die zich verzetten tegen de grillen van de overheid. Valt het binnen de geest van de wet om vanuit de overheid systematisch onwelgevallige meningen tegen te gaan, onder supervisie van de Europese Unie en NAVO? Is het de taak van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid om kritische geluiden in de maatschappij te ‘monitoren’, social media-accounts van mensen met een voor de overheid ongewenst standpunt te laten verwijderen, en influencers te bestoken met zogenaamde trollen om hen in diskrediet te brengen? En let wel, in Turkije is de meest aangevoerde reden om kritische burgers achter de tralies te zetten ‘terrorisme tégen, en ondermijning ván de staat’.
Is dat het voorkómen van rechteloosheid? Is dit het gedrag van een overheid dat men kan verdedigen als moreel en ethisch juist? Of gaat het om een overheid die wetgeving en interpretatie van de wet invult zoals het haar goeddunkt?
Dat is de cruciale vraag die leidde tot mijn daad: strikt genomen valt deze binnen de letter van de wet. Dat wist ik terdege. Daarom is dat ook niet wat mij ten laste wordt gelegd. Of het binnen de geest van de wet valt, in de zin dat het moreel en ethisch juist was om te doen, dáár kan men over discussiëren. Maar de discussie over de inzet van Romeo’s, zoals dit nu gebeurt, wordt in het geheel niét gevoerd. Het mag dan zo zijn dat de manier waarop deze teams nu ingezet worden binnen de letter van de wet valt, maar het valt, ook gezien de woede die hun optreden bij omstanders veroorzaakt, sterk te betwijfelen of deze inzet ook ethisch juist is en moreel verdedigbaar. En is dat dan wellicht de reden dat Romeo’s ‘absoluut anoniem’ moeten blijven, zoals Erik Sanders stelt? Niet omdat ze te maken hebben met gevaarlijke criminelen, zoals bij arrestatieteams normaal gesproken het geval is, maar simpelweg omdat ze zich de woede van omstanders op de hals halen wegens de rechteloosheid waarvoor zij staan, en vanwege de terreur die zij loslaten op willekeurige en vreedzame demonstranten? Als zij werkelijk slechts eervol en goed werk zouden verrichten, dan hebben zij van de normale bevolking toch niets te vrezen? Zoals dat ook geldt voor de vele wijkagenten die wél gewoon met naam en toenaam en met een duidelijke foto op de website van de politie staan? Of moeten deze Romeo’s vrezen voor hun veiligheid en die van hun families vanwege de door hen begane wandaden tegen vreedzame burgers? Wandaden die ze plegen onder de paraplu van de letter van de wet, maar die niets, maar dan ook niets te maken hebben met de geest van de wet?
Ik denk dat mijn mening over deze kwestie bekrachtigd wordt door het enorme wantrouwen dat bij mij en vele anderen tegen het gehele politieapparaat is ontstaan, terwijl de inzet van Romeo’s zowel getalsmatig als qua tijd maar zeer beperkt is. En ik ben bijzonder weinig geneigd om de politie in de toekomst nog te helpen, op welke manier dan ook, een voornemen dat vele anderen met mij delen. Wat politie en justitie zich blijkbaar niet realiseren, of ze domweg niet interesseert, is dat de afkeer en het verlies van vertrouwen die deze ongerichte en excessieve agressie tegen burgers veroorzaakt, maken dat mensen gaan twijfelen aan de goede intenties van politie en justitie.
En ik ben niet de eerste persoon die dat denkt, en ook zeker niet de enige.[19] [20] Het was Mary Frances Berry die het volgende zei: ‘When you have police officers who abuse citizens, you erode public confidence in law enforcement. That makes the job of good police officers unsafe.’ (Als je politieagenten hebt die burgers mishandelen, hol je het vertrouwen van het publiek in de rechtshandhaving uit. Dat maakt het werk van goede politieagenten onveilig.) Om eraan toe te voegen dat de mensen die dit beleid goedkeuren, en zelfs vragen om agressiever optreden van politie, zich blijkbaar niet realiseren dat zij als groep de volgende kunnen zijn die dit overkomt, zodra zij een mening verkondigen die de overheid niet aanstaat.
Duidelijker dan Mary Frances Berry kan ik het niet zeggen. Hoe effectief de inzet van Romeo’s volgens mensen als Erik Sanders ook mag zijn, is dit het werkelijk waard? Of is de taakopvatting van de politie verschoven van bescherming van alle burgers naar repressie van burgers die er meningen op na houden die de overheid als ‘onacceptabel’ beschouwt? Is dit werkelijk de maatschappij die ons te wachten staat, en die we moeten willen?
Ik denk het niet.
Wat het verhaal van de Koerd laat zien, is een angstaanjagend toekomstperspectief; wat hij verwoordt is een voor Koerden volstrekt rechteloze staat, waarin alle misdaden die jegens hen door de Turkse politie en justitie worden begaan, keurig worden geplaatst binnen de letter van de wet van de Turkse staat. Ik werd bij mijn aanhouding niet bedreigd, niet geïntimideerd en niet in elkaar gebeukt. Maar geldt dat ook voor de demonstranten die door teams van Romeo’s werden aangehouden? Ik heb de verhalen van medeburgers gehoord en ik heb het voor mijn ogen zien gebeuren. Aan de hand van die verhalen, mijn eigen ervaringen én de vele video’s die ik heb gezien, waag ik dat ten sterkste te betwijfelen.
Daarom moet mijns inziens de discussie in onze maatschappij niet gaan over wat volgens de letter van de wet strafbaar is en wat niet. De vraag moet zijn wat recht is en wat onrecht, en dat moet gebeuren naar de geest van de wet. Wanneer heerst het recht, en wanneer heerst rechteloosheid. Wat is ethisch en moreel juist, en wat niet.
Zoals vele van mijn medeburgers heb ik nauwelijks enige kennis van de wet en de verschillende interpretaties ervan. Maar de meeste gewone burgers hebben een diepgewortelde intuïtie voor wat rechtvaardig is en wat niet. Alleen voor die situaties waar dat niet intuïtief duidelijk is, dáár moet de wet duidelijkheid brengen. En de wet moet gehandhaafd worden in de geest, en niet naar de letter ervan. Het recht moet stroken met het basale rechtsgevoel van de burger, niet met de hoogdravende en abstracte taal van wereldvreemde rechtsgeleerden en filosofen voor wie het recht niet verder reikt dan de deur van hun academische kamertjes. Gebeurt dat niet, dan volgt er wetteloosheid, rechteloosheid en verlies van vertrouwen in politie en justitie. Ik heb sterk de indruk dat politici, de overheid en het justitieel apparaat, inclusief een deel van het politiekorps, de oorspronkelijke taak van het recht en de wet uit het oog zijn verloren. En dat is een zorgwekkende ontwikkeling die tot op de dag van vandaag voortschrijdt.
Is dit de ‘latest wave of Covid authoritarianism’ waar Lord Sumption over spreekt?[21] Ik denk het wel. En ik denk dat de subtitel van dit artikel bevestigt waarover Hannah Arendt al in 1951 schreef:[22]‘The absence of moral scruple in pursuit of what is thought to be a public good is the first symptom of totalitarianism.’ (De afwezigheid van morele scrupules bij het nastreven van wat wordt beschouwd als een publiek goed, is het eerste symptoom van totalitarisme.’)
Naar mijn mening valt de inzet van de Romeo’s onder deze definitie. En dat ik die mening mag hebben, is nog steeds mijn recht. Zolang het nog duurt. En voor zolang bijvoorbeeld de Politie Eenheid Amsterdam dat nog ‘acceptabel’ vindt.
Ik zie wel wanneer ik opnieuw de vriendelijke veldwachters aan de deur krijg. Omdat een willekeurig politiekorps mijn gedrag ‘onacceptabel’ vindt, ondanks dat het binnen de letter van de wet valt. Een koekje zal ik ze niet aanbieden. En ook geen koffie. Er zal maar wat stikstof in het koekje zitten. Of een scheutje ammoniak in de koffie.
Ik vind één creatieve officier van justitie wel genoeg.
[1] Human Rights Watch. Turkey: Events of 2020. https://www.hrw.org/world-report/2021/country-chapters/turkey
[2] Jailed Kurdish children speak of torture by Turkish security forces in Nusaybin. Stockholm Center for Freedom; January 12, 2018.
[3] Police beat, put Kurdish minors head into toilet bowl in Turkey’s southeast.
[4] Pandora Papers Reveal Offshore Holdings of Ukrainian President and his Inner Circle. Organized Crime and Corruption Reporting Project; 3 October 2021.
[5] Romeo’s ingezet bij rellen: ‘Dat ze anoniem blijven is van levensbelang’.
[6] Curtice T. How Repression Affects Public Perceptions of Police: Evidence from a Natural Experiment in Uganda. Journal of Conflict Resolution. 2021;65(10):1680-1708. doi:10.1177/00220027211013097
[7] Will body cameras help end police violence? Americal Civil Liberties Union; June 7, 2021. https://www.aclu-wa.org/story/%C2%A0will-body-cameras-help-end-police-violence%C2%A0
[8] How Bodycams Distort Real Life. The New York Times; August 8, 2019.
[9] The Dangers of ‘Blue Culture’ in Policing, according to a Retired Officer.
[10] Wright B. Civilianising the ‘Blue Code’? An Examination of Attitudes to Misconduct in the Police Extended Family. International Journal of Police Science & Management. 2010;12(3):339-356. doi:10.1350/ijps.2010.12.3.190
[11] https://www.om.nl/actueel/nieuws/2019/09/13/agenten-voor-rechter-om-valse-verklaringen-en-mishandeling.
[12] Advocaat boerenzoon Jouke (16) uit Akkrum: ‘Zaak wordt geseponeerd, dat kan haast niet anders’ Dagblad van het Noorden, 2 juli 2022.
[13] OM vervolgt agent die bij A32 schoot op trekker bestuurd door Jouke (16). De Telegraaf, 28 april 2023.
[14] Maar helaas kwam die zitting er niet. Want na maanden talmen, seponeerde de officier van justitie de zaak wegens onvoldoende bewijs, iets wat mijn advocaat mij al voorspelde. Hiervoor waren overigens wel meerdere aansporingen nodig van mijn advocaat. Het Openbaar Ministerie kon niet anders: wat ik deed was niet strafbaar. Zou de officier besluiten om de zaak voor de rechter te brengen, dan zou hij van de rechter waarschijnlijk een fikse draai om de oren krijgen. Zou de officier de zaak seponeren, dan zou hij ook gezichtsverlies lijden. De enige optie die overbleef was de zaak traineren, zodat een sepot niet zo op zou vallen.
[15] Wob-documenten: Rijk wil grote hoeveelheden data surveilleren via cyberwaakhond NCSC. https://danielvdtuin.substack.com/p/wob-documenten-ncsc
[16] Uit wob-documenten blijkt dat het Rijk massale controle uitvoert op media en burgers. https://danielvdtuin.substack.com/p/wob-documenten-censuur
[17] ‘Een premier die zegt dat hij de wet overtreedt als het hem uitkomt, vind ik eerder horen bij een banaan, dan bij een polder. ‘https://twitter.com/nporadio1/status/1348962025259626496
[18] Wob-documenten: Mondkapjesplicht was niet wetenschappelijk en had geen effect op gedragsverandering. https://danielvdtuin.substack.com/p/wob-documenten-mondkapjesplicht
[19] The Dangers of “Blue Culture” in Policing According to a Retired Officer. January 27, 2021. https://justsolutions.medium.com/the-dangers-of-blue-culture-in-policing-according-to-a-retired-officer-70e7fc0ff067
[20] Curtice T. How Repression Affects Public Perceptions of Police: Evidence from a Natural Experiment in Uganda. Journal of Conflict Resolution. 2021;65(10):1680-1708. doi:10.1177/00220027211013097
[21] Europe’s latest wave of Covid authoritarianism has set a dangerous new precedent. Lord Sumption: The Telegraph; 22 November 2021.
[22] The Origins of Totalitarianism. Hannah Arendt.